Ajans Kafkas'tan Özlem Güngör'ün çevirisiyle Latinina'nın Kadirov'la geçirdiği bir günün hikâyesi:

Gece saat birde Grozni'ye bir 'disyatka' giriyor. Girişte Ramzan Kadirov'un çok büyük bir portresi ile donatılmış, asılmış lambaların ışığında bir okul yeniden inşa ediliyor. 'Disyatka'dan portrenin orijinali iniyor. 'Çeçen inşaat' başkanı ve yardımcısı rapor veriyor:

- Okulu 5 Ekim tarihine kadar teslim edeceğiz!

5 Ekim, Ramzan Kadirov'un doğum günü. O Çeçenya devlet başkanı olabilmek için gerekli olan otuz yaşına basacak.

Arabaya bindiğimizde 'Çeçen inşaat' başkanı eğer gece yarısı işinin başında olmazsa ne olur? diye soruyorum.

Kadirov gülüyor: Kovulacak. Gerçi biz de herkes kendi isteği ile üç vardiya çalışıyor. Grozni şehrinin üzerinde toz var. O yapraklarla kapanmış ve dişlerini gıcırdatıyor. Bu toz inşaattan kaynaklanıyor..

Grozni, Gudermes, Açkhoy-Martan, her yerde Kadirov'un portreleri. Çalışma ofislerinde de yine Ramzan'ın portreleri. Eğer bir portre varsa o Ramazandır. Eğer iki portre varsa bu ikisi de Ramzan'dır. Eğer üç portre varsa, üçüncüsü Putin oluyor. Çeçenya'da 'bu kimin' sorusuna iki cevap veriliyor. Biri 'Ramazan'ın'. Diğeri 'Bilmiyoruz'.

İnşaat alanı hayret verici; doğrusu, göz de boyuyorlar. Ama burası Kafkasya: Eğer dağlı, iki otomatik silaha karşı sopa ile vuruştuysa, kesinlikle bunun iki tank olduğunu söyleyecek. Önceki gün Argun'a gidiyorum. Merkez caddesi boyalı avlu kapıları ve yeni çatılarla parlıyor.

- Her şey mi yenilendi?

- Her şey.

Biz duruyoruz. Evin sahibi Ali arabayı onarıyor.

- Ev kimin parası ile yenilendi?

- Ramzan'ın parasıyla, Allah ona sağlık ve mutluluk versin.

- Haydi gidelim.

Ancak sadece bahçe kapısı ve çatı yenilendi. 100 bin ruble ev sahibi için büyük para. İçeride eski duvarlar. Ali, "Burada bir şehit belediye başkanını havaya uçurdu, benim tavanım eğildi" diye şikayet ediyor.

'Disyatka' Grozni'de saatte 150 kilometre hızla uçuyor.

Beşinci bölgeye gidiyoruz, restore edilmiş beş katlılar aynı gençliğimdeki gibi. İnsanlar çöpü topluyor. Evlerde gaz ve su. Su sadece birinci kata yetiyor. Eğer basınç yükseltilecek olursa, eski borular parçalanır. Tüm savaş boyunca Grozni'de yaşamış olan kadın bana, "Sen sadece su için birinci kata gitmenin ne olduğunu biliyor musun?" dedi.

Ramzan - İşte hayat! İşte güzellik! diye haykırıyor.

O bu inşaatlardan çekip götürüyor. Düşmanları onun karşısında kan için mücadele ettiğinde yüzü nasıl görünüyor acaba?

Ben çırpınmalı bir şekilde kapamaya çalışıyorum, ancak kemer nedense sürmeye girmiyor: O metalik ve yarık. Ramzan bakıyor ve gülüyor:

- O silahın kabzası diyor.

***

Ertesi gün ben Açkhoy-Martan Başkanı Musa Dadayev ile Bamut'a gidiyorum. 1996 Haziran'ında Dudayev'in 45 muhafız subayı Gekhi köyünü yararak geçti: Onlar federallerin sağanak ateşinin altından iki yüz metre ilerledi. O zaman muhafızların komutanı öldürüldü ve yerini Dadayev aldı. Mashadov'un seçilmesinin ardından muhafızlar dağıtıldı; Dadayev Grozni Başkanı Löç Dudayev'e geldi ve az kalsın onunla ablukaya alınan Grozni'den çıkarken ölüyordu.

- O beni yol açmak için tabela aramaya gönderdi ve bensiz hiçbir yere gitmeyeceğine söz verdi. Ancak ben ayrıldığım zaman o ilerledi. Ben döndüğümde ise o ölü idi.

Komutanlar ilerledi: Musa'nın kendisi bir müddet sonra havaya uçtu. Doktor yoktu, kangren başladı, kabaran etleri makasla kesti.

Musa 2002 yılına kadar saklandı ve kardeşi İbrahim'i federaller aldığında Ramzan'a telefon açtı. O Musa'yı hatırladı ve 'İbrahim nerede?' diye sordu.

İbrahim'i yirmi gün sonra ikinci operasyonel arama organında buldular, kırk kilogram kaybetmişti. İbrahim şimdi Ahmet Kadirov adını taşıyan rota birliğini komuta ediyor, Musa ise Açkhoy-Martan bölgesini.

Bamut'da en korkunç şey, bu metrukiyet. Köy birinci savaşta öldü, 99 yılına kadar tamamen yeniden kuruldu. Ancak ikinci savaşın ardından artık ayağa kalkamadı. Ve insanların umudu, parası ve gücü tükendi.

Şimdi Kadirov köyde aynı tipte on ev inşa ediyor. Onlardan birine yaklaşıyoruz ve Dudayev muhafız birliği eski başkanı ve seksen yaşındaki ev sahibi önceki ve şimdiki tuğlaların özelliklerini, aynı zamanda Ramzan Kadirov'un meziyetlerini konuşuyorlar. Ev 12 Eylül tarihinde inşa edilmeye başladı.

- Musa 5 Eylül tarihine kadar teslim edeceğiz sözü veriyor.

* * *

Çeçenya'ı inşa ediyorlar. Daha önceleri ise hiçbir şey inşa edilmiyordu: Çeçenya için önceden tayin edilen parayı Moskova 26 Aralık'ta ayırıyordu, sahibi olmak için sene sonunu beklemek gerekiyordu. Sahibi olmak mümkün olmuyordu. Sadece çalmak mümkündü.

Başbakan olunca Kadirov havaalanına geldi bombalanmış havaalanını gördü.

- Yeniden inşa edin emri verdi.
- Hiçbir şekilde mümkün değil. Kurum plan dahilinde değil. Proje belgesi yok.
- Nasıl yapı projesi olmaz. Kurum 76'da inşa edildi, projesi vardı. 96 yılında yeniden inşa edildi projesi vardı. Bulun ve yeniden inşa edin.

Buldular ve yeniden inşa ettiler. En ilginç olanı, para nereden. Sadece geçen hafta müthiş skandallardan sonra Moskova, Çeçenya'ya inşaat için 120 milyon ruble ayırdı. Borçla inşa ediyorlar. Ahmet Kadirov vakfı inşa ediyor.

- Vakıf ne kadar para harcadı?
Kadirov, "Bilmiyorum" dedi. Vakfın Başkan Yardımcısı Müslim Huçiyev, "Söylemem" dedi.

- Kudrin'e de mi böyle cevap verirsiniz?
- Ne zaman Kudrin olursan o zaman konuşalım.
- Vakfa parayı kim veriyor?
- Çeçenya'ya yardım etmek isteyen.
- Peki onlar parayı gönüllü olarak vermek istemezse onların başına ne gelir?
- Bunu onlara sormak lazım.
- Peki inşaat malzemeleri borçla veriyorlar mı?
- Veriyorlar. Benim geri vereceğimi biliyorlar.

Ve ben burada bir hata yapıyorum.

- Peki geri vermezseniz? Sizden borcunu isteyen insanı görmek isterdim.

Kadirov kuduruyor. Elleri direksiyondan kalkıyor. Ciddi ve tehditkar bir ifadeyle "Nasıl böyle konuşabilirsin?" diyor.

O uzun bir süre sakinleşmiyor, her soruyu alaylı şekilde cevaplıyor. Son soru hasta bir noktaya isabet etmiş gibi görünüyor. Ona Moskovalı Çeçenler veriyor. İşadamları veriyor. İnşaatı o Çeçen toplumu üzerinde kontrolü sağlamak için bir araca dönüştürdü ve bana göre en karanlık konu vakfın nasıl ikmal olduğu gerçeği.

Ramzan'ın Bajayev'den 10 milyon dolar istediği konuşuluyor. O da Putin'e gitmiş ve "Ben Çeçenya'ya 50 milyon dolar bağışlıyorum" demiş.

İçkerya'nın eski Savunma Bakanı Magomed Hanbiyev'in çalışma odasında oturuyorum ve o bana 6 Ağustos 1996'da 800 direnişçinin Grozni'yi binlerce ve binlerce federalden nasıl aldığını anlatıyor.

- Peki Ramzan Grozni'yi ne kadar sürede alır?

- Yarım saatte.

***

Gudermes'e dönüşte telefonumun bitiyor. Artık geç bir saat, ancak saat 12'ye kadar telefon kartı alınabileceğini öğreniyorum. Ben Kadirovculardan biri ile Gudermes'te yürüyorum; halk sokaklarda biten savaşı kutlayarak kaynaşıyor. Çocuk alanında çocuklar kaynaşıyor.

"Bağımlılar var mı" diye soruyorum.
- Az.
- Peki onlara ne yapılıyor?
Sakallı siyah saçlı genç
- Bunu sana söyleyemem dedi.

Kadirov bana, " Kanunları özledim" dedi. Ben de kesinleştirmek için "Özellikle hangisini, kanun olarak ifade ediyorsunuz. Ceza kanunu mu, şeraiti mi" diye soruyorum.

-Bizim ülkemizde tek kanun var, Ceza Kanunu.
- Peki Ceza Kanunu'nda gazinoları kapatmak gerekir diye bir şey mi yazılı?
- Gazinoları ben kapatmadım. Ben onların sahiplerini topladım ve onların zarar verdiğini açıkladım. Ve onlar kendileri gazinoları kapatmaya razı oldu. Ben onlara çok teşekkür ediyorum.
- Peki başörtüsü takma emri verdiniz mi?
- Ben başörtüsü takılmasını emretmedim. Bana başörtüye nasıl baktığımı sordular, ben de desteklediğimi söyledim. Benim evimde kadınlar başörtülüdür.
- Peki eşini aldatan kadınların başına ne gelecek?
- Bunu onun ailesine sormak lazım.
- Fakat sizin adamlarınız ailelerin sorumluluğunu üstleniyorlar. Birkaç ay önce Argun'da onlar 23 yaşındaki Malika Soltayev'i kocasına hıyanetten açıkça dövdüler.
- Bunlar benim adamlarım değildi. Bizim 17 bin polisimiz var. Ben hepsi adına cevap veremem.

* * *

Bilindiği üzere Çeçenya'da zaman zaman insanlar kayboluyor. Şimdi onlar önceye göre daha seyrek kayboluyor. Ama onlar yine de kayboluyor ve hayret verici bir nokta var: Ramzan Kadirov Çeçenya'nın her yerinde. O inşaatları teftiş ediyor, ihtiyaç sahiplerine para tomarları veriyor ve gazino sahiplerini eğitiyor. Çeçenya'da onun karışmadığı bir olay var o da, insan kaçırma ve işkence.

Kadirov hayretle "Söyler misin bana ben ne zaman işkence yaptım" diye soruyor.

* * *

Kadirovların öncelikli olarak hükümetten uzaklaştırdıkları kişiler baştan beri Moskova'ya sadık Çeçenler oldu. Eski Grozni Belediye Başkanı Bislan Gantamirov veya eski İçişleri Bakanı Tsokayev gibi insanlar. Çeçen içişlerinin başına gelmeden önce Tsokayev başsavcılıkta çalıştı ve organlarda sadece federallerle birlikte kendi halkına karşı savaşmış olan barışçıl Çeçenlerin olması gerektiğini düşündü, direnişçiler ise sadece ekim yapmalı, inşa etmeli.

O zaman Tsokayev'in yerine federallere sadık olan Alu Alkhanov'u koydular (Ahmed Hacı'nın henüz kendisininkilerden birini koymaya gücü yoktu) ve Kadirov sülalesinin sadakati için Kuran'a yemin etti. Ve o zaman, Çeçen OMON'unda eski direnişçilerin olmayacağı yönünde yemin eden OMON Başkanı Musa Gazimagomadov bozuldu. Şimdi OMON'a Mashadov başkanlık güvenliğinin eski başkanı olan Musa Ahmadov başkanlık ediyor.

Kimisi barıştı, kimisi de Moskova'da oturuyor ve Ramzan'ı suçluyor. En uzlaşmaz kişiler Ramzan'ın sadece Kremlin gücü ile tutunduğunu ifade ediyor.

İkinci mağdur grup Ahmet Kadirov halkasında durup genç Ramzan'ın başkanlığını kabul edemeyenler. Ahmet Hacı uzlaşı yardımıyla idare etti. Ramzan ise müstakil olarak. Onlardan biri Danilbek Tamkayev. Diğeri eski Devlet Konseyi Başkanı Taus Cabrailov.

Mağdurlardan biri de 'Birleşik Rusya'nın' Çeçenya Başkanı Frants Klintseviç. O Yamadayev kardeşlere çok yakındı. Ve Kremlin Kadirov'a muhalefet edebilecek kimseyi parlamentoya müsaade etmedi.

Üçüncü grup, bunlar federallerin tarafında yürüyen ancak Ramzan'ın başkanlığını kabul etmeyen saha komutanları. Örneğin Movladi Baysarov.

* * *

Ancak Kadirov'a en önemli muhalif, Çeçenya Devlet Başkanı Alu Alkhanov ve iki askeri güç; Said-Magomed'in taburu 'Zapad' ve Sulim Yamadayev'in taburu 'Vostok'. Ne Kakiyev ne de Yamadayev, Kadirov'a karşı sorumlu değil ve sahneden yok olmayacaklar.

Yazın şöyle bir şey oldu, Kadirov Alkhanov'un Stepaşin ile yaptığı görüşmeye davet edilmedi ve bunun ardından Kadirov'un korumaları ve Alkhanov'un korumaları arasında Stepaşin'in oturduğu odanın kapısı önünde küçük bir karşılıklı ateş yaşandı. Bu ateşin ardından Ramzan devlet başkanı ile görüştü ve kendi ifadesine göre, sükunet içerisinde 'onunla çay içti'.

Çay içimi ibret alınacak bir sonuç ortaya çıkardı: Alkhanov, Rostov'a gitti. Bunun öncesinde onun kendi isteği ile istifa söylentileri dolaştı. Devlet Başkanı Temsilcisi kendi ofisine güvenmedi ve Alkhanov'a restoranda görüşme teklifinde bulundu; masa her zaman gürültülü olan orkestranın yakınında rezervasyon edildi. Alkhanov önce geldi, ancak restoran sahibi beklemesini istedi. Kozak ikinci geldi. Restoran sahibi değerli misafirlerini başka bir masaya götürdü.

Misafirler "Biz şu masayı istiyoruz" dediler. Restoran sahibi "Ama rahat etmezsiniz".

Kozak, Alkhanov'u Kremlin'e gitmeye ikna etti: Putin devlet başkanı ve başbakana barışmayı buyurdu.

- Alkhanov ile münasebetleriniz nasıldır?
Kadirov:
"İş ilişkileri. O benim başkanım ve onun verdiği görevleri yerine getiriyorum diyerek tebessüm ediyor".

"O 5 Ekimden sonra gidecek mi?"
- O neden gitsin ki?
- Siz istiyorsunuz.
- Hayır. O benim başkanım. Ben sade bir yöneticiyim.

Ve ben anlıyorum ki, Kadirov bana karşı alay etmiyor. O bir Çeçen ve Çeçenler, bu Alkhanov veya Eşiyev olsun, laf başka Çeçenler hakkında olduğunda dolaptan iskeleti çıkarmayı gerekli görmüyor.

* * *

Halk, daha önceden de söylendiği gibi Ramzan Kadirov'u seviyor. Ramzan Kadirov da bu konu hakkında halkla aynı düşüncede.

Ramzan: Ben en iyi ve en cömertim. İşte sana şimdi göstereceğim. Ben savaştım mı? Savaştım. Ben sahip olduğum tüm değerli şeyleri kaybettim. Erkek kardeş, baba. Bir insan başka insanlar için canını verdiğinde en değerli kişidir.

Ben bunun üzerine "O zaman Basayev de iyidir" diyorum.

- Basayev savaşçı idi. Onun bir ideali vardı. O bir insan değil robottu. Ben bir zamanlar Basayev'in benim putum olduğunu söylemekten utanmıyorum. Ve sadece o değil. Savaş başladığında ben her sabah otobüse biniyor ve Grozni'ye Dudayev'in söylediklerini dinlemek için gidiyordum. Basayev hükümete can atmaya başladığında yüzde yetmişi ondan yüz çevirdi. Savaştan sonra Basayev ve Şirvani petrol ticareti yaptı, insanlarla alay ettiler.

- Basayev'in hatasından ders çıkardığınızı söyleyebilir miyiz?

- Basayev insanlara yardım etmedi ve bu onun hatası idi. İnsanlara yardım etmek gerekir. Benim maaşım 70 bin ruble ve ben bu parayı kazanmak için gece gündüz çalışmak zorundayım.

5 Ekim'den sonra Kadirov devlet başkanı olacak mı olmayacak mı; Kremlin'de bu konuda ne yasak var, ne izin ne de şart. Dmitri Kozak "Kadirov ile açık bir diyalog yürütmek gerekir" dedi.

* * *

Tanınmış direnişçilerden biri olan ve şimdi Kadirov'un tanınmış silah arkadaşı olan biri "Allah'tan başka ilah yok, Çeçenya'da Kadirov'dan başka patron yok, Alkhanov, hem var hem yok" şeklinde konuşuyor.

Kadirov halkı hiçbir zaman hiç kimseye olmadığı şekilde emri altına aldı; Kadirov babasının ölümünün ardından otoriteyi tuttu. Hangi metotlarla?

"Çeçenya'da bunu kim yaptı" sorusuna iki cevap verilir: Eğer inşaat ise 'Ramzan Kadirov', eğer insan kaçırma olayı ise 'Bilmiyoruz' şeklinde.

Alkhanov, Kadirov'a karşı kaybetmeye mahkum, bu onun Kremlin tarafından desteklendiği için olmayacak: Kremlin de paylaşmak ve hakim olmak isterdi. Alkhanov Ceza Kanunu demek, Kadirov gelenekler demek. Alkhanov Kondopoga hakkında, Kremlin'in duymak istediklerini söylüyor, Kadirov ise Çeçenya'da duyulmak istenilen şeyleri söylüyor. Alkhanov federal, Kadirov Çeçen.

Kadirov gülerek "En adil polisler bizim, çünkü onlar Çeçen. Gerçek bir Çeçen hiçbir zaman kötü iş yapmaz" diyor.

Çeçenya'ya bağımsızlık neden? Sanki Almanlar Roma'dan bağımsızlık mı istediler? Onlar para ve toprak istediler.

** *

Mülkiyeti paylaşma, kaybolan insanlar, kurdun portreleri tüm diktatörlerin alameti. İnşa etme diktatörlerin etkili alameti. Ve bu savaştan yorulan ülkenin de işareti.

Çeçen OMON Başkanı Artur Ahmadov "Bir gün de olsa savaşa gitmiş biri onun ne olduğunu anlıyor. Rusya ile artık savaşmıyorum" diyor.

* * *

Ben Grozni'den ayrıldığım gece yolun üzerinden kızıl alevler uçuyor, federaller Hankale'den yola ateş ederek eğleniyor.

Ben, nereye gittiğimi duyunca dargınlığından az kalsın ağlayacak olan sarhoş inşaatçı-federali hatırladım.

- Onlar size yalan söylerler. Onlar size hiçbir şeyden haberi olmayan köyleri gösterirler. Onlar yılan, hiçbir şey inşa etmiyorlar. Ben Şali'de inşaattayken bizi her zaman dövdüler.

- Çeçenler mi?

- Çeçenler. Ben Kamazla giderken, beni durduruyorlar ve "Para ver" diyorlar. Yanımda ise federal kontrol noktası. Ben kontrol noktasından askerimizin çıktığını görüyorum, bana yaklaşıyor ve "Ne oldu" diye soruyor. Ben "Para istiyorlar" dediğimde "O zaman ver" dedi.

Sabahleyin Grozni yolunda, trafik memurları yolu çığlıklarla ikiye ayırıyor: "ülen insanlar arabamıza yaklaşıyor ve açık pencereden buruşuk on rubleleri atıyorlar.

Düğün var. Ben içeri girdiğimde Kadirov futbol izliyordu. Bana kimi tuttuğumu sordu.
-Ben futbol sevmiyorum.
- Yazık. Tutmak lazım. Ve güçlüleri tutmak lazım.

Yuliya Latınina, Novaya Gazeta, 26 Eylül 2006

ajans kafkas