Bugünlerde, din ve mezhep terimleri, günlük konuşmalarımızda daha bir sıkça dilimizde; bölgemizdeki son gelişmeler dolayısiyle.
Din, bir ferdin veya toplumun, yaşarken, bağlı olduğu temel hayat kurallarının bütünüdür. 1940’lı yıllarda Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde, bu mânâya işaret olunurken, bir örnek verilip, ‘Kemalizm türkün dinidir’ deniliyordu, bütün bir topluma dayatma olarak.
Evet, kemalizm prensiplerini bir hayat tarzı kabul edenler için o da bir din idi. Nitekim, o dönemde, ‘Bu türlü dinsizlik, diyanetimdir benim.’ diye şiirler yazan Maarif Vekili / Eğitim Bakanı bile vardı.
Doğrudur, felsefî- fikrî açıdan, dinsizlik de, bir hayat tarzı olarak bir dindir: Dinsizlik dini.
***
Din ve mezhep.
Aslında, ‘mezhep’, Arapçadaki ‘zehebe’ fiilinden türemiş ve lafzen, ‘gidilen, takip olunan yol’ mânâsına gelir.
Anadolu Türkçesinde ise mezhep, bir dinin içinde, yorum farklılığından dolayı ortaya çıkan gruplaşmaları ifade için kullanılan bir ıstılah, bir terimdir. Ama, bu, bir ortak İslamî terim olmayıp, mezhep birçok ülkede ve dilde, din yerine de kullanılmaktadır.
Mesela, İran’da da, mezhep, aynı zamanda din demektir. Yani, şia bir mezhep değil, İslam’ın bütünü şeklinde anlaşılır. Ehl-i Sünnet mezheplerinin de kendilerini İslam’ın tamamı olarak saymaları gibi. İhtilafları daha bir keskinleştiren de, bu toptancı yaklaşımlar.
***
Avrupa dillerinde de, din ve mezhep, aynı mânâda kullanılmaktadır. Kişinin dininin sorulduğu belgelerde, ‘religion’ hanesinin karşısında Katolik, Ortodoks, Evangelist (Lutherien- Protestan) veya Zeugens Yehova (Yahova Şahidleri), Muslim, Jewiss (yahudi), Budist gibi karşılıklar yazıldığı görülür. Halbuki, bunlardan bir kısmı, hıristiyanlık temelinde, birleşen ve aynı Kitab-ı Muqaddes’i, aynı Ahd-i Atiq ve Ahd-i Cedîd’i okuyan, yani aynı dinin mensuplarıdırlar ama birbirlerini aynı dinden kabul etmezler, birbirlerinin kiliselerine bile gitmezler.
***
Bizde ise mezhep, bir dinin içindeki farklı grupları anlatmakta kullanılır ve genelde çoğumuzun hoşuna giden bir değerlendirme yapılır:
- ‘Yahu, mezhebini din yerine koyma!.’
Bu, ilk planda doğru gibi gelebilir bizim mantığımıza.
Ama biraz düşünüldüğünde görülür ki, gerçekte, herkesin mezhebi, -ister taklit yoluyla, ister tahkîk yoluyla benimsemiş olsun- kendi dinidir; ‘din’inden anladığıdır.
Zira, mezhebimiz, gerçekten de dinimizden anladığımız çerçeveyi oluşturur bize.. Ve, bir fert veya bir grubun mezhep olarak kabul ettiği bir yaşayış ve hayata bakış tarzı ile, benim ‘din’den anladığım ölçüler aynı olmayabilir.
***
‘Mezhep’ denilince, bugün anlaşılan şekliyle, sadece 4’lü ‘Ehl-i Sünnet mezhepleri’ anlaşılmamalıdır. Yığınla tarikatların, hattâ, mezhep içi bölünmelerin- fraksiyonların herbirisi de bir ‘mezhep’tir, gerçekte.. Ve onların her birisi de, kendisini müslüman olarak nitelerken, başka gruplardan müslümanlarla taban tabana zıt düştüğünü
görür ama herkes, kendisini, kendi inandığı ölçüler içinde bir İslam anlayışına sahip olarak bilir.
Bu bakımdan, nicelerinin mezhep, gidilen yol itibariyle benimsedikleri İslam anlayışıyla bizim ‘din’den anladığımız arasında dünya kadar farklar olabilir.
Ama, Tevhîd ve Nübûvvet inancı etrafında birleşiyorsak ve bu inanca temelden aykırı düşmeyen yorum farklılıkları varsa, birbirimize tahammül sınırları içinde davranmalıyız.
***
O halde, herkesin bu temel, aslî ölçü içindeki farklı yorumları herkesin kendisine.. Birbirimizi anlamayı, bir zenginlik ve bakış ve düşünce ufkunun derinliği olarak görebiliriz; zorlama veya dışlamaya iltifat etmeden..
Evet; genel çerçevesi itibariyle aynı hayat düsturlarını kabul etmekle birlikte, o ölçüleri yorumlamakta bir takım farklılıklarımız varsa, bunu da tabiî karşılamalı ve herbirimiz, dinimizi kendi yorumumuza göre savunduğumuz kadar, bizim gibi yorumlamayanların da aynı haklara sahip olduklarını kabul etmeliyiz. O zaman, çoğu mes’ele herhalde daha kolay halledilir.
stargazete