Bir Azerbaycan kargo uçağı geçtiğimiz Perşembe günü Eylat'ın kuzeyindeki Ovda İsrail hava kuvvetleri üssüne indi. Her zamanki gibi yerde iki saat kaldıktan sonra, eski İlyuşin-76 hava aracı havalandı, İsrail'in merkezi üzerinden uçtu, Türkiye üzerinden kuzeye ve daha sonra doğuya doğru devam etti. Azerbaycan'ın başkenti Bakü'deki ana sahasına döndü.
Haaretz'in kamuya açık havacılık verilerine dayanarak yaptığı bir araştırma, son yedi yılda Azerbaycan İpek Yolu Havayolları tarafından uçurulan 92 kargo uçuşunun, İsrail'de patlayıcıların ülkeye girip çıkabileceği tek havaalanı olan Ovda hava üssüne indiğini ortaya koyuyor. İsrail'in son yirmi yıldır Azerbaycan'la stratejik bir ittifakı var ve İsrail milyarlarca dolar değerinde büyük Şii çoğunluklu ülkeye silahlarını satıyor ve karşılığında Azerbaycan, kaynaklara göre, İsrail'e petrol ve İran'a erişim sağlıyor.
Yabancı basında çıkan haberlere göre, Azerbaycan, Mossad'ın Azerbaycan'ın güneydeki komşusu İran'da neler olup bittiğini izlemek için bir ileri şube kurmasına izin verdi ve hatta İran'ın nükleer tesislerine saldırmaya karar vermesi durumunda İsrail'e yardım etmeyi amaçlayan bir havaalanı hazırladı. İki yıl önceki haberlerde, İran nükleer arşivini çalan Mossad ajanlarının arşivi Azerbaycan üzerinden İsrail'e kaçırdığı belirtiliyordu.
Azerbaycan'dan gelen resmi raporlara göre, İsrail yıllar içinde balistik füzeler, hava savunma ve elektronik savaş sistemleri, kamikaze insansız hava araçları ve daha fazlası dahil olmak üzere en gelişmiş silah sistemlerini sattı. İpek Yolu Havayolları, Asya'daki en büyük kargo havayollarından biridir ve resmi belgelere göre dünyadaki çeşitli savunma bakanlıkları için taşeron olarak hizmet vermektedir. Şirket, Boeing 747 kargo gemileri ile Bakü ile Ben-Gurion Uluslararası Havaalanı arasında haftada üç uçuş gerçekleştiriyor ve geçen yıl Ben-Gurion'da hacim bakımından üçüncü en büyük yabancı kargo taşıyıcısı oldu. Ancak burada ilk kez ortaya çıkan rakamlar, 2016'dan bu yana şirketin IL-76 uçaklarının, sivil kargo uçakları için alışılmadık bir varış noktası olan Ovda havaalanına en az 92 kez iniş yaptığını gösteriyor.
İpek Yolu Havayolları, Ovda'ya inen çok az sayıda havayolu şirketinden biridir. Yıllar geçtikçe, patlayıcı taşıyan sadece bir avuç Doğu Avrupa havayolu şirketi, oradan iniş ve kalkış yaptı. İpek Yolu Havayolları, 2018'de Çek medyasında, Azerbaycan'a satılması yasaklanan silahların silah ambargosuna rağmen İsrail üzerinden yapılan dairesel bir anlaşmayla oraya uçtuğunu belirten bir soruşturma raporunun da merkezindeydi. İsrail havacılık yasası, patlayıcıların Ben-Gurion Havaalanı'ndan rutin olarak taşınmasını yasaklıyor, çünkü havacılık endüstrisindeki kaynakların belirttiğine göre, havaalanı yoğun nüfuslu bir bölgenin kalbinde yer alıyor. Kaynaklar, patlayıcı madde ithal ve ihraç etmesine izin verilen tek havaalanının Ovda'daki İsrail Hava Kuvvetleri üssü olduğunu söyledi.
Ekim 2013'te, İsrail Sivil Havacılık Otoritesi başkanı Giora Romm, İpek Yolu Havayolları uçaklarının Ovda'dan Bakü'nün eteklerindeki bir askeri havaalanına "uçması yasaklanan tehlikeli maddeler olarak sınıflandırılan" patlayıcı sevkiyatlarını uçurmasına izin veren bir muafiyet imzaladı. O sırada Sivil Havacılık Otoritesi'nin web sitesinde yayınlanan bu muafiyet, sıkı güvenlik koşulları gerektiriyor ve Ovda'dan Azerbaycan'a patlayıcı taşımasına izin verilen Azerbaycan uçaklarının bir listesini içeriyor. Bu İpek Yolu uçakları (ve diğerleri), iznin verilmesinden bu yana neredeyse 100 kez Ovda'ya indi. Veriler, özellikle 2016'nın ortasında, 2020'nin sonlarında ve 2021'in sonunda Bakü'ye uçuşların artan yoğunluğunu ortaya koyuyor. Bu da Dağlık Karabağ'daki çatışma dönemlerine denk geliyor.
Azerbaycan ve Ermenistan, 20. yüzyılın başından bu yana aralarında birçok kez bu tartışmalı bölge üzerinde savaş açtılar - ve Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra her iki ülkenin de bağımsızlık kazanmasından bu yana daha da arttı. İsrail'in İpek Yolu şirketine Ovda'dan Azerbaycan hava üssüne patlayıcı sevkiyatı izni Bu uçuşlardan bazıları Azerbaycan Savunma Bakanlığı'nın resmi çağrısı ile Ovda'ya indi. 2016 yılında, İpek Yolu'na başka bir muafiyet verildi ve uçakları İsrail havacılık gürültü standartlarını karşılamasa da sadece Ovda'ya uçmaya devam edebilmeleri için buraya inmeye devam etmelerine izin verildi. Ortak bir düşman, stratejik bir ittifak Dağlık Karabağ, tarihi boyunca Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki sorunlu ilişkilere yol açan bir dizi kuşatılmış bölgenin en ünlüsüdür.
Sovyet rejimi, Hıristiyan Ermeni nüfusu ile Şii Azeriler arasındaki gerilimi azaltmada nispeten başarılı oldu, ancak 1988'de Dağlık Karabağ bölgesi parlamentosu Azerbaycan'dan ayrılma ve Ermenistan ile birleşme konusunda referandum çağrısında bulundu. Bu adım şiddete ve pratikte Bakü ve diğer Azerbaycan şehirlerinde Ermenilere yönelik katliamlara ve Azeri nüfusuna karşı benzer eylemlere yol açtı.
Sovyetler Birliği çöktüğünde, çatışma açık ve kanlı bir savaşa dönüştü ve 1994'te Ermenistan için açık bir zaferle sonuçlandı ve bu da yerleşim bölgesini çevreleyen geniş alanların kontrolünü ele geçirdi. Her iki taraftan yüz binlerce mülteci sınır dışı edildi ya da hayatları kurtarmak için kaçmaya zorlandı. Sert çatışma, her iki tarafı da Avrupa ve ABD'de yaptırımlar ve ciddi ihracat kısıtlamaları altında bıraktı. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, görevi babası Haydar Aliyev'den devraldıktan sonra, Azerbaycan'ı sağlam bir elle yönetti ve rejimi sivil hakları bastırma ve muhalif aktivistlerin tutuklanması konusunda uzun bir geçmişe sahip.
Yaptırımlar beklenmedik bir ortak için ticari ve stratejik bir fırsat sağladı: İsrail. İki ülkenin de İran'ı doğrudan bir tehdit olarak görmesi sadece bağları güçlendirdi. Azerbaycan Ekim 1991'de bağımsızlığını ilan etti ve yeni ulusu tanıyan ilk ülkelerden biri olan İsrail 1993 yılında Bakü'de bir büyükelçilik açtı.
Bakü'deki ABD Büyükelçiliği'nin siyasi ve ekonomik departmanının başkanı Rob Garverick, Wikileaks belgelerinin bir parçası olarak yayınlanan 2009 tarihli bir telgrafta, "Azerbaycan'ın İsrail'le ilişkileri gizli ama yakın," diye yazmıştı. "Her ülke diğerinin jeopolitik zorluklarıyla özdeşleşmeyi kolay buluyor ve her ikisi de İran'ı varoluşsal bir güvenlik tehdidi olarak görüyor.
İsrail'in dünya standartlarındaki savunma sanayii, müşteri tabanı konusundaki rahat tutumuyla, Azerbaycan'ın Ermenistan ve Dağlık Karabağ'a bağlı çeşitli nedenlerle ABD, Avrupa ve Rusya tarafından büyük ölçüde karşılanmayan önemli savunma ihtiyaçları için mükemmel bir eşleşmedir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev tarafından uygun bir şekilde bir buzdağı gibi tanımlanan, onda dokuzu yüzeyin altında olan bu ilişki, İsrail'in Azerbaycan'ın kamuoyu önünde ve uluslararası forumlarda [İslam İş birliği Teşkilatı'nın] genel çizgisine uyma konusundaki siyasi ihtiyacının pragmatik bir şekilde tanınmasıyla da belirginleşiyor."
Azerbaycan ekonomisi öncelikle petrol ve doğalgaza dayanmaktadır ve stratejik ittifakının bir parçası olarak İsrail'in en büyük petrol tedarikçisi haline gelmiştir. Tahminlere göre, İsrail'in ithal ettiği petrolün yaklaşık yarısı Azerbaycan'dan geliyor. Bağımsızlıklarının ilk yıllarında hem Ermenistan hem de Azerbaycan Sovyet silah cephaneliğine güvendiler, ancak Stockholm Uluslararası Barış Enstitüsü'ne göre, 2016'dan bu yana durum değişti ve İsrail şimdi Azerbaycan'ın silahlarının neredeyse yüzde 70'inden sorumlu. Azerbaycan'dan gelen çok sayıda resmi rapor, açıklama ve video, İsrail'in ülkeye çok çeşitli silahlar ihraç ettiğini gösteriyor.
Tavor saldırı tüfeklerinden başlayarak radar, hava savunma, tanksavar füzeleri, balistik füzeler, gemiler ve hem istihbarat hem de saldırı amaçlı çok çeşitli insansız hava araçları gibi en sofistike sistemlere kadar. İsrailli şirketler ayrıca Verint'in iletişim izleme sistemleri ve NSO Group'tan Pegasus casus yazılımı gibi gelişmiş casus teknolojiler de tedarik ettiler. Bu araçlar gazetecilere ve Azerbaycan'daki insan hakları aktivistlerine karşı da kullanıldı. İsrail silahları, Nisan 2016'da iki ülke arasındaki Dört Gün Savaşı'nda ve özellikle 2020'deki İkinci Dağlık Karabağ Savaşı'nda ve 2022'deki savaşlarda Ermenistan'a karşı savaşın yeniden başlamasında önemli bir rol oynadı. "Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri'nin İsrail'de üretilenler de dahil olmak üzere yüksek teknoloji ve yüksek hassasiyetli silahları, özellikle de insansız hava araçlarını ustaca kullanması, askeri zaferin elde edilmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Vatanseverlik Savaşı'ndan sonra ikili ilişkilerimizin çeşitli alanlarda daha da güçleneceğine ve derinleşeceğine eminim" diyen Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov, Nisan 2021'de Israel Hayom gazetesine verdiği röportajda konuştu.
Stockholm Uluslararası Barış Enstitüsü, İsrail'in Azerbaycan'a savunma ihracatının 2005 yılında İsrail Askeri Endüstrileri (IMI Systems) tarafından 150 kilometre (92 mil) menzile sahip Lynx çoklu fırlatma roket sistemlerinin satışıyla başladığını söyledi. 2018 yılında Elbit Systems tarafından satın alınan IMI, İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün raporuna göre, Azerbaycan tarafından Dağlık Karabağ'daki yerleşim bölgelerinde yasaklanmış misket bombası ateşlemek için kullanılan 45 kilometre menzilli LAR-160 hafif topçu roketleri de tedarik etti.
Ermenistan ayrıca Rusya tarafından üretilen misket bombalarını ateşledi ve sivil alanlarda patlamamış mühimmatın büyük bir kısmı kaldı. İsrail, ABD, Rusya ve Çin, 123 ülke tarafından imzalanan misket bombalarının geliştirilmesini ve kullanılmasını yasaklayan 2008 Uluslararası Misket Bombası Sözleşmesi'nin muhalifleri arasında yer alıyor.
2007 yılında Azerbaycan, Havacılık Savunma Sistemleri'nden dört istihbarat toplama uçağı satın almak için bir sözleşme imzaladı. 2008 yılında Elbit Systems'den 10 Hermes 450 drone ve Rafael Advanced Defense Systems tarafından üretilen 100 Spike tanksavar füzesi satın aldı ve 2010 yılında 10 istihbarat toplama uçağı daha satın aldı. Elbit'in sahibi olduğu Soltam Systems, ATMOS kundağı motorlu silahlar ve 120 milimetrelik Cardom havan topları sattı ve 2017'de Azerbaycan'ın cephaneliği daha gelişmiş Hanit havan toplarıyla desteklendi. Wikileaks'te sızdırılan telgrafa göre, 2008 yılında Tadiran'dan gelişmiş iletişim ekipmanlarının satışı da imzalandı.
İsrail ve Azerbaycan, 2011 yılında uçak ve füzeleri engellemek için bir Barak füzesi bataryasının yanı sıra İsrail Havacılık ve Uzay Sanayii'nden (IAI) Searcher ve Heron insansız hava araçlarını içeren 1,6 milyar dolarlık büyük bir anlaşma ile ilişkilerini ciddi bir seviyeye taşıdı. 2020'de İkinci Dağlık Karabağ Savaşı'nın sonlarına doğru, bir Barak bataryasının Ermenistan tarafından fırlatılan bir İskender balistik füzesini düşürdüğü bildirildi. Havacılık Savunma Sistemleri ayrıca, 100 Orbiter kamikaze insansız hava aracından bazılarının üretildiği Azerbaycan'daki yerel silah endüstrisi ile işbirliği yapmaya başladı.
Azerbaycan Savunma Bakanı'nın "Ermenistan ordusu için bir kabus" olarak adlandırdığı dronlar. 2021 yılında, Havacılık Savunma Sistemleri hakkında, en önde gelen müşterilerinden biriyle olan ilişkilerinde savunma ihracatını düzenleyen yasayı ihlal ettiği gerekçesiyle iddianame hazırlandı. Mahkeme tarafından dayatılan bir susturma emri, daha fazla ayrıntının yayınlanmasını engeller. Azerbaycan ordusunun tanklarını modernize etme projesi 2010'ların başında başladı.
Elbit Systems, tankların ve mürettebatlarının hayatta kalma kabiliyetini artırmak için eski Sovyet T-72 modellerini yeni koruyucu donanımlarla yükseltti ve donattı. Aslan olarak bilinen yükseltilmiş tanklar, 2013 askeri geçit töreninde rol aldı. Azerbaycan donanması, 2013 yılında İsrail Tersanesi tarafından üretilen ve Spike füzelerinin deniz versiyonunu taşıyan İsrail Donanması'nın Sa'ar 4.5 sınıfı füze botlarına dayanan altı devriye gemisi ve Rafael'in Typhoon silah yuvaları ve Spike füze sistemleri ile altı Shaldag MK V devriye botu ile güçlendirildi. Azerbaycan donanması da 100 adet Lahat güdümlü tanksavar füzesi satın aldı. 2014 yılında Azerbaycan, IAI'den ilk 100 Harop kamikaze insansız hava aracını sipariş etti ve bu da daha sonraki savaş turlarında kritik bir araç oldu.
Azerbaycan aynı yıl IAI iştiraki Elta'dan havadan uyarı ve savunma için iki gelişmiş radar sistemi satın aldı. "En modern hava savunma tesislerini satın aldık. Ordumuz en güçlü topçuya sahip... Son yıllarda edindiğimiz silah ve mühimmat, her görevi yerine getirebileceğimizi gösteriyor ... Ermenileri siyasi ve ekonomik cephelerde yendiğimiz gibi, onları savaş alanında da yenebiliriz," diye açıkladı Aliyev savaş alanını ziyareti sırasında ve Twitter hesabında. İki yıl sonra Azerbaycan, Elbit Systems'den 250 SkyStriker kamikaze uçağı daha satın aldı. Çatışma bölgelerinden birçok video, İsrail'in insansız hava araçlarının Ermeni güçlerine saldırdığını gösterdi.
Azerbaycan'ın İsrailli Harop ile Ermenistan’ın S-300'üne saldırısı 2016 yılında, Başbakan Benjamin Netanyahu'nun Bakü ziyareti sırasında Aliyev, iki ülke arasında yaklaşık 5 milyar dolarlık "savunma teçhizatı" alımı için sözleşmelerin imzalandığını açıkladı. 2017 yılında Azerbaycan, Elbit Systems'den gelişmiş Hermes 900 insansız hava araçları ve IAI'den 430 kilometre menzilli LORA balistik füzeleri satın aldı.
Aliyev, 2018 yılında Ermenistan'ın başkenti Erivan'a yaklaşık 430 kilometre mesafede LORA füzelerinin konuşlandırıldığı üssün açılışını yaptı. 2020'deki savaş sırasında en az bir LORA füzesi fırlatıldı ve raporlara göre Ermenistan'ın Dağlık Karabağ'daki güçlerine silah ve teçhizat sağlamak için kullandığı bir köprüye çarptı. 2019 ve 2020'de daha gelişmiş Spike füzeleri gönderildi. İsrail'in silah sistemleriyle birlikte, Azerbaycan'ın müttefiki ve Ermenistan'ın düşmanı olan Türkiye, Ermeni hedeflerinin yok edilmesinde önemli bir rol oynayan Bayraktar TB2 insansız hava araçlarını tedarik etti.
Resmi bir ziyaret – ve bir elçilik Ekim 2022'de İsrail Savunma Bakanı Benny Gantz Azerbaycan'ı ziyaret etti ve Aliyev ile görüştü. Gantz, yaptığı resmi açıklamada, ziyaretinin güvenlik ve politika konularıyla ilgili olduğunu ve iki ülke arasındaki işbirliğini derinleştirdiğini söyledi.
Gantz'ın ziyaretinden bir ay önce, İsrail Savunma İhracat Direktörlüğü (SIBAT) Başkanı Yair Kulas'ın Azerbaycan'a kendi ziyaretini yapması ve Azerbaycan'ın savunma sanayiinden sorumlu bakanla bir araya gelmesi o sırada kamuoyuna açıklanmadı. Azerbaycan bakanlığı, ikilinin İsrail savunma sanayii ile iş genişletmeyi tartıştığını söyledi.
Kısa bir süre sonra Azerbaycan yakında İsrail'de ilk kez bir büyükelçilik açacağını resmen açıkladı ve bunu "tarihi bir adım" olarak nitelendirdi ve "gökyüzünün iki ülke ve halklar arasındaki ilişkilerin sınırı olduğunu" ekledi. Ziyaretten bu yana Azerbaycan ile komşusu İran arasında gerginlikler alevlendi.
Dağlık Karabağ'ın ifadelerine dayanarak, Azerbaycan'ın Ermenistan ile ilişkileri yeniden kaynama noktasına ulaştı ve başka bir şiddetli çatışma yaklaşıyor olabilir. Bu arada, yedi Azeri uçağı daha Ovda hava üssüne indi. İki saat yerde kaldıktan sonra, yükleri yüklendikten sonra Bakü'ye geri döndüler. (Kudushaber)