Bolivya Anayasasına göre devlet başkanlığına üst üste iki kerden fazla seçilmek mümkün değil.
Öyleyse Evo Morales nasıl oldu da üst üste üç kere seçildi (2005, 2009, 2014) ve geçen ay dördüncü dönem için seçime girebildi?
Şöyle:
Morales’in ilk döneminde yapılan geniş kapsamlı anayasa değişikliğinde ‘kilometre sıfırlandı’ ve -normalde beş sene olması gerekirken sadece dört sene süren- o dönem yok sayıldı.
Yeni dönemde üst üste iki kere seçilen Morales, bir kere daha seçilebilmek için anayasanın ilgili maddesini değiştirmek istedi; fakat bu konudaki halkoylamasını (2016) kıl payıyla kaybedince, Anayasa Mahkemesi’nden ‘Devlet başkanlığında süre tahdidi insan hakları ihlalidir’ diye bir karar çıkarttırarak söz konusu anayasa maddesini ‘baypas’ etti ve geçen ayki seçime öyle girdi; işin tadını iyice kaçırarak.
***
Halk oylamasına gitmişseniz çoğunluğun tercihine uyarsınız. Nokta.
Kıl payı mıl payı; devlet başkanının görev süresiyle ilgili halkoylamasını kaybedince, orada durmalıydı Morales.
Anayasa Mahkemesi’nin ve mensubu olduğu Sosyalizme Doğru Hareket’in (MAS) prestijiyle oynamamalıydı.
MAS saflarından münasip bir yoldaşını öne çıkarıp, başkanlık seçimine onu hazırlamalıydı.
Ne yazık ki öyle yapmadı ve bu yüzden geçen ayki seçime fena halde gergin bir ortamda girildi.
Seçim sonuçları açıklanırken ikinci tura işaret eden bir tablo ortaya çıktığı anda veri akışının kesilmesi ve saatler sonra yapılan açıklamada Morales’in zaferinin ilan edilmesi üzerine bu gerginlik patlamaya dönüştü; Morales muhalifleri ortalığı yangın yerine çevirdi, güvenlik güçleri muhalefetten yana tavır kordu, ordu Morales’i istifaya çağırdı (Düpedüz darbe), Morales istifa edip Meksika’ya sığındı, Senatör Jeanine Anez geçici devlet başkanı ilan edildi ve seçimlerin Morales olmadan yenileneceği açıklandı.
***
Bu sefer Morales taraftarları ayaklandı.
Ve Morales muhaliflerinin en şiddetli eylemlerine bile seyirci kalmış olan ordu bu sefer protestocuları ‘yola getirmeye’ pek hevesli.
Başkanlık iddiasındaki Anez’in çıkardığı şu kararname sayesinde askerlerin hevesleri kursaklarında kalmayacak:
“Kamu düzeni ve istikrarının tesis edilmesi için düzenlenen operasyonlara katılan silahlı kuvvetler mensupları, görevlerini yerine getirdikleri sırada meşru müdafaa ve zorunluluk halinde bulundukları müdahaleler nedeniyle cezai sorumluluktan muaf tutulurlar.”
Meşru müdafaa, adı üstünde, meşru müdafaadır… Zorunluluk halinde müdahale, adı üstünde, zorunluluk halinde müdahaledir… Bunlar zaten ceza konusu olmasa gerek… Demek ki bu kararnamenin ‘ifadesini aşan bir maksadı’ var: Morales taraftarı protestoculara yönelik şiddetin önünü açmak.
Seçime hile karıştırıldığı iddiasını paylaşarak Morales’e karşı tavır alan Amerikan Devletleri Örgütü’ne (OAS) bağlı Amerikalılar Arası İnsan Hakları Komisyonu (IACHR) da bunu böyle görüyor.
Komisyonun konuyla ilgili açıklaması:
“Bolivya’da çıkarılan vahim kararname, uluslararası insan hakları standartlarını görmezden geliyor ve şiddetli baskıya teşvik ediyor. Bu tür kararnamelerin kapsamı, devletlerin insan hakları ihlallerini soruşturma, kovuşturma ve ceza verme yükümlülüğü ile çelişmektedir. IACHR, Bolivya hükümetinin, özellikle sosyal protestolarda silahlı kuvvetlerin adalet ve uluslararası insan hakları ihlallerine yol açan her türlü idari kararını kınamaktadır.”
***
Evet; Evo Morales, hukuku zorladı.
Morales’e güya bundan ötürü isyan edenler de hukuku zorladı ve zorlamaya devam ediyor; hem de kör şiddetin önünü açacak kadar.
Şimdi ne olacak?
Seçimlerin yenilenmesi gündemde; ama kargaşa devam ederse, MAS’ın iktidara dönme şansını (da) ifade eden bu gündem murdar olabilir ve Bolivya uzun müddet “geçici hükümet” (darbe hükümeti) ile idare edilebilir.
Geçen Cuma günü Reuters’e verdiği demeçte “Demokrasini hatırı var; benim katılmamı istemiyorlarsa yeni seçimlere katılmayıveririm, sorun değil” dediğine göre, Morales bu tehlikeyi bertaraf etmek için üzerine düşeni yapmaya hazır.
Bakalım “geçici hükümet” Morales’in aday olmamasıyla yetinecek mi, yoksa MAS’ın gücünü kırmaya yönelik başka hamlelerde de bulunacak mı?