1991 93 yılları arasında iki yıllık bir emek vererek tamamladığım ve Diyarbakır'da kaleme aldığım, ancak henüz yayınlatmadığım "Adını Arayan Coğrafya" isimli araştırma kitâbımın en başındaki "Yazarın Önsözü" adlı bölümde şöyle bir söz söylüyorum: "Mârifet, aynı gözle yüz değişik ülkeyi gezmek değil, aynı ülkeye yüz değişik gözle bakabilmektir."
Yaklaşık bir buçuk ay önce Mısır'a düzenlediğimiz bir haftalık geziden sonra sizler için bu ülke hakkında üç makale kaleme almıştık ve her yazıda bu sırlar ülkesine "değişik bir gözle" bak(maya çalış)mıştık.
Mısır hakkında yazdığımız ilk yazımız "Dünyada En Çok Merak Edilen Ülke: Mısır" adlı yazıda bu ülkeye "tarihî ve coğrafî bir gözle", ikinci yazımız "Mısır Üzerine Sosyolojik Anekdotlar" adlı yazıda bu ülkeye "sosyal ve kültürel bir gözle", üçüncü yazımız "Mim Sad - Ra" adlı yazıda ise bu ülkeye "terminolojik ve irfanî bir gözle" bakmıştık.
Bugünkü yazımızda ise Mısır'a "felsefî bir gözle" bakmaya çalışacağız.
"HAYAT" İLE "ÖLÜM" ARASINDA "İNCE BİR ÇİZGİDİR" NİL NEHRİ
Eski Mısır Medeniyeti denildiğinde, piramitlerin inşâ edildiği ve Tıb ilminin doğduğu Tıb ilmi Mısır'daki "Teb" şehrinde doğduğu için bu adı almıştır - fir'awnlar dönemi kastedilir. Fir'awnlar dönemindeki Eski Mısırlılar, bütün yerleşim birimlerini, köy ve kentlerini Nil nehrinin doğu ( akış yönüne göre, sağ ) tarafında kurmuşlar ve yaşamlarını, ülkenin ve toplumsal hayatlarının can damarı olan Nil'in doğusunda sürdürmüşlerdir. Aynı Mısırlılar, yaptıkları bütün piramitleri ve mezarları da, Nil'in batı ( akış yönüne göre, sol ) tarafında inşâ etmişler ve ölülerini bu ırmağın batı yakasında defnetmişler veya mumyalamışlardır. Gidin Mısır'a, Nil ırmağının doğu yakasında bir tek piramit bile göremezsiniz. Bütün piramitler, Nil'in batı tarafındadır. Bunun sebebi şudur: Eski Mısırlılar, Nil nehrini, "yaşam" ile "ölüm" arasında bir "çizgi" olarak görmüşlerdir. Güneş doğudan doğup batıda battığı için, Nil'in doğusunu, yani güneşin doğduğu tarafı, kendilerine "yaşam alanı" olarak seçmiş ve hayatlarını akarsuyun doğu yakasında idâme etmişlerdir. Nil'in batısını, yani güneşin battığı tarafı ise bir nevi "âhiret yurdu" olarak algılamış ve ölülerini bu tarafa almışlardır. Akarsuyun doğu yakası "hayat", batı yakası ise "ölüm" yurdu olarak görülmüş, aradaki Nil ise bu felsefe içinde "yaşam ile ölüm arasındaki çizgi" olarak kabul edilmiştir.
Demek ki Eski Mısırlılar ölümü bir "yok oluş" değil, "yeni bir hayata başlangıç" olarak görmüş olacaklar ki, ölülerini, cesetleri bozulmasın diye mumyalamışlardır. Eski Mısırlılar, insanların "iki ayrı hayat" yaşayacaklarına inanmış, bu yüzden bütün yerleşim birimlerini, köy ve kentlerini Nil'in doğu yakasında inşâ etmiş ve "birinci hayatlarını" güneş doğudan doğup batıda battığı için bu ırmağın doğu tarafında yaşamışlar, "ikinci hayatlarını" ise Nil'in batısında yaşamayı uygun gördüklerinden, bütün mezarlarını ve piramitleri, bu ırmağın batı tarafında yapmışlardır.
Böylece Nil nehri, "birinci hayat" ile "ikinci hayat" arasındaki "çizgi" olarak kabul edilmiştir.
HER HAYAT BİR ÜLKEDİR
Ben oldum olası, insanların yaşadıkları hayatı, ülke ve coğrafyalara benzetmişimdir. Binlerce yıl önce yaşamış olan fîr'awnlar dönemindeki Eski Mısırlılar'ın da benim bu düşünce yapıma benzer bir felsefeye sâhip olduklarının bir buçuk ay önce Mısır'da farkına vardığımda oldukça şaşırmıştım.
Meselâ, hayatında çok iniş çıkışlar yaşayan, çok yükselip alçalan insanların hayatlarını dağlık ülkelere benzetirim. ( Örneğin İsviçre ve yüksek dağlar ile alçak göllerin içiçe olduğu Alpler bölgesi" Sahi sizler, Avrupa kıt'âsının en yüksek noktası ile en alçak noktası arasında sadece 90 km mesâfe olduğunu biliyor muydunuz? )
Bununla birlikte ömürleri boyunca tekdüze, monoton bir hayat yaşamış insanların hayatlarını, içinden ırmak akmayan düz ve çöl ülkelere benzetirim. ( Örneğin Suudî Arabistan" Sahi, koskoca Suudî Arabistan ülkesinde bir tane bile nehir akmadığını biliyor muydunuz peki? Ya da Hollanda'da bir tane bile dağ olmadığını? )
Aynı şekilde, yüksek tâhsil yapmış, çok gezen, dünyayı karış karış dolaşan ama bütün bunların kendisinde hiçbir değişim ve gelişmeye yol açmadığı, önüne gelen imkânlara rağmen, Qûr'ân'ın deyimiyle "kitap yüklü eşek" gibi yaşamaya devam eden insanların hayatlarını ise, harita üzerinde çok büyük görünen ama topraklarının büyük bir kısmında yerleşim ve hayat olmadığı için, sınırlarının büyüklüğüne rağmen nüfûsu oldukça az olan cansız ve ıssız ülkelere benzetirim. ( Örneğin Kanada ve Grönland gibi" Yine soracağım; dünyanın ikinci büyük ülkesi olmasına rağmen "Kanada" isminin Eskimo dilinde bir sözcük olduğunu ve "köy" anlamına geldiğini biliyor muydunuz? Bilmiyordunuz, ama altıda beşi buzlarla kaplı olmasına rağmen "Grönland" adasının isminin Danca'da "yeşil ülke" demek olduğunu biliyordunuz )
Bunun gibi, çocuk yaşta ölenlerin yaşadıkları kısacık hayatı da küçük ülkelere benzetirim. Mezarlıklardaki küçücük çocuk mezarlarını gördüğüm zaman, mezarlığı gezegenimize, bu çocuk mezarlarını da yeryüzündeki küçük ülkelere benzetirim. ( Liechtenstein veya Andorra gibi... Zaten gezegenimizin tamamı kocaman bir mezarlık değil midir? )
HER "DÖNÜŞÜM" BİR "IRMAKTIR" YAŞANILAN HAYATIN "KIRILMA NOKTASI" OLAN
Hayatımızda öyle olaylar vardır ki, yaşamımızın "kırılma noktası" olurlar. O olayı bir "dönüm noktası" olarak kabul eder, kendi hayatımızı "o olaydan önce o olaydan sonra" diye ikiye ayırırız. İşte hayatımızı Mısır ülkesine benzetirsek, dönüm noktası olan o olay, bu ülkeyi ( hayatımızı ) ikiye bölen Nil nehridir.
Meselâ, evlilik... Bizler çoğu insan gibi hayatımızı "bekârlık hayatım" ve "evlilik hayatım" diye ikiye ayırmıyor muyuz? Demek ki evlenirken yaptığımız "nikâh veya düğün" hayatımızdaki Nil ırmağıdır; bu ırmağın doğu yakasında bekârlık hayatımız, evlenmeden önceki hayatımız, batı yakasında ise evlilik hayatımız, evlendikten sonraki hayatımız var.
(Aslında bütün bu anlattıklarımı okurken, elinize bir Atlas alıp Mısır haritasına bakarak içselleştirmeye çalışırsanız, söylemek istediklerimi çok daha kolay tâkib edebilirsiniz. )
İlk insanlar olan Hz. Âdem ( as ) ve Hz. Havva ( sa )'nın hayatlarına bakalım: Hz. Âdem babamızın ve Hz. Havva annemizin yaşadıkları hayatı, "cennetteki hayat" ve "dünyadaki hayat" diye ikiye ayırıyoruz. Bu durumda, şeytana kanıp cennetten kovulmaları, iki hayat arasındaki Nil nehri oluyor.
Hz. Nûh ( as ) için Nil nehri, yaşadığı tufandır. Bu nehrin bir yakasında, Nûh'un tufandan önce kavmine yaptığı teblîğ ve Allâh'a dâvet, bir yakasında ise tufandan sonra dünyayı yeniden kurması var.
Hz. Hâcer ( sa ) annemiz için Nil nehri, bir bebek olan oğlu İsmâil ile birlikte Mekke'ye terkedilip bırakılması ve Sâfâ ile Merwe arasında perişan halde yedi defa gidip gelerek İsmâil için su aramasıdır.
Hz. Mûhâmmed ( saw ) ve aslında genel olarak tüm İslâm tarihi için Nil nehri, Hicret olayıdır; Resûl-i Ekrem'in ( anam, babam ve çocuklarım O'na fedâ olsun ) Mekke'den Medîne'ye Hicret etmesidir. Peygamber Efendimiz'in mübârek hayatını "Mekke Dönemi" ve "Medîne Dönemi" diye ikiye ayıran bizzat biz değil miyiz? İşte "Mekke Dönemi" ve "Medîne Dönemi" diye nitelendirdiğimiz şey, "Nil'in iki yakasıdır." Hicret ( 622 ) ise, aradaki Nil nehridir.
Selâhâddîn Eyyûbî için Nil nehri, Haçlılar'ı bozguna uğratıp Qûdüs'ü kurtardıktan sonra Mısır'a yerleşmesidir.
Osmanlı İmparatorluğu için Nil nehri, 1453 yılında İstanbul'un fethedilmesidir. Nil'in doğu yakasında sadece "devlet" olan Osmanlılar, Nil'in batı yakasında "imparatorluk" olarak yaşadılar.
Hazret-i İmâm ( rh. a. ) için Nil nehri, 11 Şubat 1979'da gerçekleştirdiği İslâm Devrimi'dir.
Malcolm X için Nil nehri, hırsızlıktan hapse girip hapiste müslüman olmasıdır. Şehîd olmadan birkaç ay önce Hacc'a gitmesiyle ikinci bir ırmak aktı O'nun hayat ülkesinde.
Filistin halkının kurtuluş mücâdelesi için Nil nehri, 1987'deki İntifâdâ hareketidir. Bu yüzden bizler, Filistin direnişini "İntifâdâ'dan önce - İntifâdâ'dan sonra" diye ikiye ayırırız; Nil ırmağının iki yakası gibi.
Bugün ise Lübnan'daki Hizbullâh hareketi, sadece Lübnan ve Filistin için değil, hatta sadece Ortadoğu ve İslâm dünyası için de değil, tüm yeryüzü halkları için yeni bir nehir olup akıyor.
Öyle bir nehir ki. "yeni bir Ortadoğu" değil, "Allâh'ın yardımıyla" ( kelimenin Arapçası: "Nasrullâh" ) "yeni bir dünya" haritası çizecek kadar güçlü büyük bir ırmak.
Bir direniş ırmağı.
NİL ÜZERİNDE İNŞÂ ETTİĞİMİZ ÜÇ YANLIŞ KÖPRÜ
Yaşadığı hayatı değiştirmek, insanın kendi elindedir. Bizler bunu geçmişte bir defa başardık. Eskiden belki de kimimiz câhilî bir hayat sürdük; kimimiz sağcıydık kimimiz solcu; kimimiz Türkçülük yaptık, kimimiz Kürtçülük; hatta belki de bazılarımız eskiden ateist idiler. Ancak bizler hayatımızda bir "Tewbe" ( Nil nehri ) edip, câhilî yaşantımızı ve bâtıl ideolojilerimizi bu ırmağın doğu yakasında bırakıp, Nil'in batısında "ikinci bir hayata" başladık.
Ancak bizler hayatımızda böylesine "büyük bir devrim" yaparken, üç noktada hataya düştük:
Birincisi, bizler bu "Tewbe" olayını, İslâmî kimliğe büründükten sonraki yaşantımız içinde bir kez daha hiç tekrarlamadık, ikinci defa Tewbe etmeyi hiç akletmedik. Bizler İslâm'daki Tewbe fiilinin hayatta sadece "bir defalığına" yapılacağına inandık neredeyse.
Bu yüzden olacak ki, Qûr'ân-ı Kerîm'deki "Yâ eyyuhe'l- lezîne âmenu! Âmînu!" ( Ey imân edenler ! İmân edin ! ) âyetinde Allâh-u Teâlâ'nın bizden ne istediğini hâlen dahi anlayabilmiş değiliz.
Böyle olduğu için, geçmişteki hastalıklarımızı ve tutarsızlıklarımızı bu kez "müslüman" kimliği altında sürdürmeye çalıştık. Yani Nil'in doğu yakasından batı yakasına geçerken, bütün eşyalarımızı da beraberinde götürdük ve bu eşyalarla birlikte mumyalandık.
Oysa bizlerin, 631 yılındaki Tebuk Seferi'ne İslâm tarihinde buna "zorluk seferi" de denir katılmaya üşendikleri için pişman olan ve Allâh kendilerini affetsin diye 50 gün boyunca durmaksızın gözyaşı döken Kâ'b bin Mâlik, Mürare bin Rabiâ ve Hilâl bin Ümeyye gibi Tewbe etmemiz gerekiyordu.
Bizim "Tewbe" edip hayatımızda bir Nil nehri çizerek "müslüman" kimliğini kazanıp "ikinci bir hayata" başlarken yaptığımız ikinci büyük hata ise şuydu : Bizler İslâmî bilinci kazanıp "yeni bir hayata" adım atarken, devrimci bir duruş sergileyip etrafımızı ve dünyadaki toplumsal yapıları "değiştirmeyi" hedefledik ; dünyayı, Ortadoğu'yu, Türkiye'yi, yaşadığımız şehri, mahalleyi, okulumuzu, işyerimizi ve âîle akraba çevremizi. Bu, yanlış bir davranış değildi elbette. Tâbiî ki bir müslüman, etrafını ve ayak bastığı her yeri Qûr'ân'a ve İslâm'a göre değiştirip yeniden tanzîm etmeliydi. Müslüman olmak demek, elbette ki Allâh'ın hâlifesi ve peygamberlerin vârisi olmak demekti.
Ancak bizler etrafımızdaki herşeyi, dünyayı, ülkemizi, bölgemizi, âîlemizi, çevremizi değiştirmek için çaba harcarken, bir şeyi değiştirmeyi hiç akletmedik : "Kendimizi""
Dışımızdaki şeytanları yenmek ve putları kırmak için her türlü cihâda hazırdık ama içimizdeki şeytanlar ile putlara karşı cihâd etmeyi pek de öncelikli olarak görmüyorduk. Halbuki en büyük cihâdın, insanın kendi kendisiyle, kendi nefsiyle yaptığı cihâd olduğunu ve nefsle mücâdeleye âzîz İslâm dîninde "cihâd-ı ekber" ( en büyük cihâd ) dendiğini gör(mek ist)emiyorduk bir türlü.
Üçüncü ve son hatamız ise şuydu : Bizler bu devrimci "değiştirme" çabamız içinde "tümevarım" ( aşağıdan yukarıya, küçükten büyüğe, yakından uzağa ) yolunu izlememiz gerekirken, tam tersi hareket edip, "tümdengelim" ( yukarıdan aşağıya, büyükten küçüğe, uzaktan yakına ) yolunu tâkib ettik.
Bizim, önce kendimizi değiştirmemiz, bunu yaptıktan sonra sırasıyla, önce âîlemizi, sonra akraba ve arkadaş çevremizi, sonra mahallemizi, şehrimizi, bölgemizi, ülkemizi ve nihâyetinde dünyayı, yeryüzünü değiştirme yoluna gitmemiz gerekiyordu.
Ancak bizler "işittik ve imân ettik" dedikten sonra ilk iş olarak "dünyayı değiştirmeye" yöneldik. Elimize "imân baltasını" aldıktan sonra kırmak için ilk yöneldiğimiz put, "Büyük Şeytan Amerika" oldu.
Zaten ülkemizde, câhilî yaşantısını terk edip Tewbe eden ve İslâm'a yönelen bir genç, İslâm'ı tanımak için kitap okumaya başladığında, okuduğu ilk kitap Ziyaeddîn el- Qudsî'nin "İşte Tewhid", ikinci kitap Yusuf el- Qaradawî'nin "Tewhîd'in Hakikatleri", üçüncü kitap ise Üstâd Ebu'l- Âlâ el- Mewdudî'nin "Gelin Bu Dünyayı Değiştirelim" kitabı olduğu için böyle olması kaçınılmazdı elbette. Hele bir de bir arkadaşımızın kitaplığında Seyyîd Qutb'un "İşte Amerika" kitabını görüp de okuyunca, değmeyin keyfimize. Artık bundan sonrası bizim için çok daha kolay olacaktı. Çünkü artık düşmanımızı da iyi tanıyorduk.
GELİN, HAYAT ÜLKEMİZDE YENİ BİR NEHİR AKSIN
Lübnan'da bir aydır süregelen savaş ve bu savaşta Hizbullâh erlerinin ortaya koyduğu "elleri ve ayakları öpülesi" direnişin, evrensel İslâmî hareket ve özellikle Ortadoğu coğrafyası için bir dönemi kapatıp yeni bir dönemin kapısını açan "Nil nehri" olduğunu söylersek, mübalağa etmiş olmayız.
Bu yeni dönemde, biz Türkiyeli müslümanlar da gerekli "değişimi" ve "sıçramayı" yapmalıyız. Ayrılıklarımızı, farklılıklarımızı, bizi diğer müslümanlara ve diğer müslümanları da bize "öteki" yapan talî ( ikincil ) değerlerimiz üzerinden siyaset yapmayı, bunları kendimize "kimlik" edinme yanlışlıklarımızı "doğu yakasında" bırakıp, yaşam ülkemizde yeni bir Nil nehri akıtalım ve bu nehrin "batı yakasında" evrensel, ümmetçi, hizbullâhî, yani Qûr'ânî ve Tewhîdî bir "kimliğe" bürünüp, "yeni bir insan" olarak yeryüzünün her bir köşesindeki kardeşlerimizle bütünleşelim.
Kardeşlerim ve bacılarım! Gelin, Qûr'ân'ın "Ey imân edenler ! İmân edin !" çağrısına uyalım ve "yeniden imân edelim."
Gelin, kavmî ve mezhebî, sosyal ve ekonomik kimliklerimiz üzerinden dünyaya ve hayata bakmayı terkedelim ; dünyaya ve hayata Qûr'ân'ın ve vahyin penceresinden bakmayı öğrenelim. Yeni kişiliğimizi, yeni kimliğimizi "Qûr'ân'ın gölgesinde" ( fi'zîlâl'il- Qûr'ân ) inşâ edelim.
Gelin Türk, Kürt, Şiî, Sünnî, doğulu, batılı, Karadenizli, Akdenizli, zengin, fakir, şu hareketin mensubu, şu fraksiyonun içinde gibi ikincil özelliklerimizi bayraklaştırmayı, dâvâ edinmeyi bir kenara bırakalım, terkedelim. Özellikle Türk Kürt, Şiî Sünnî gibi kimlikler üzerinden siyaset yapıp, "öteki" müslümanları dışlayan tutumlar içinde bulunup, "kardeşlik hukukumuzu" çiğneyen davranışlarımıza lütfen ama lütfen son verelim.
Gelin her birimiz tek tek yeniden Tewbe edip, yeni bir kişiliğe bürünelim, yeni bir hayata başlayalım. Bu yeni hayatımızda Türk, Kürt, Laz, Arap, Şiî, Sünnî, kadın, erkek, hepimiz "tek yürek, tek bilek" olalım.
Ancak dediğimiz gibi, bu yeni "değişimimizi" yaparken, önce kendimizden başlayalım. Dışımızdaki dünyayı değiştirmeden önce, içimizdeki dünyayı değiştirelim.
Bu değişimde "tümdengelim" değil, "tümevarım" yolunu izleyelim. Uzaktan yakına doğru değil, YAKINDAN UZAĞA, büyükten küçüğe doğru değil, KÜÇÜKTEN BÜYÜĞE, yukarıdan aşağıya doğru değil, AŞAĞIDAN YUKARIYA doğru bir değişim çizgisi tâkib edelim.
Hayat ülkemizdeki yeni Nil nehrinin sularını bu şekilde akıtalım.
Unutmayın : Nehirler aktıkça küçülmezler, aktıkça büyürler.
Unutmayın : Nil nehri, kuzeyden güneye doğru değil, güneyden kuzeye doğru akar.
Yani, "AŞAĞIDAN YUKARIYA".
NOT: Bunu yaparken, Cenâb-ı Allâh'a şu dûâyı da lütfen yapalım: "Allâh'ım! Bu yeni hayatımızda Metin Demir, Hasip Yokuş ve Mustafa Eğilli kardeşlerimiz de aramızda olsun. N'olur Râbbimiz! Yalvarıyoruz Sana. Kardeşlerimiz aramızda olsun."
ibrahim.sediyani@hotmail.de
( Fotoğraflar: İbrahim Sédiyanî / İpek İpek )