Saraybosna ve Mostar izlenimleri.. -2

*Srebrenitza kurbanlarının tâbutları arasında bir ana.. Söze gerek var mı?

Yaralı bir halk, yaralı bir kültür ve yaralı köyler - şehirler..

Saraybosna ve Mostar izlenimleri.. -II-

Bosna"yı bütün batı sınırlarından olduğu gibi, kuzey sınırlarından da boydan boya bir şerit halinde kuşatan Hırvatistan boyunca ilerleyip, Bosna"ya gireceğimiz kapıya geldiğimizde..

Bu kapı, Bosna Cumhuriyeti"ne vücud veren Dayton Andlaşması"ndaki dayatmaya göre oluşturulan ve Bosna Sırb Cumhuriyeti adını taşıyan "Sırb otonom- kanton bölgesi"nde idi..

Ve sabahın köründe, Gümrük kapısında bizden başka kimsecikler de yoktu..

Memurların gözleri henüz uykulu idi..

Selam vermeye hazırlanıyorduk, kendi evimize ulaşmış olmanın gönül huzuru içinde..

Suratlarından bir negatif, meymenetsiz enerji saçtıklarını hissettik ve selam vermedik..

Girişteki pasaport kontrolleri sırasında, arka arkaya üç araba ile ve içinde tesettürlü hanımları gören polislerden bazıları, rahatsız olduklarını hissettirecek şekilde, "Nereye- niye gidiyorsunuz?"  gibi sualleri asık suratla sordular.

Halbuki, önceki ülkelerin sınır kapılarında ise, böyle bir soru ve tavırla karşılaşmamıştık..

Oradan anladık ki, bu adamlar sırb idi.. Ve adetâ, Srebrenitza"nın yıldönümünde, Sırbistan Cumhurbaşkanı Boris Tadiç"in Belgrad"dan sırf o anma törenleri için Srebrenitza"ya gelmiş olmasının kızgınlığını henüz üzerlerinden atamadıklarını biliyorduk.. Bu bakımdan, bu davranışlarını yorumlamakta zorlanmadık..

Ayrıca, eklemeliyim ki, Bosna"nın Sırb kantonundaki sınır memurlarının mutlaka sırb olması gerekmiyor; sınırlarda her üç etnisiteye de mensub federal memurlardan oluşabiliyorlar, yani karışık.. Sırb da olabilirler, hırvat veya müslüman (boşnak) da.. Ama, demek oluyor ki, bizim nasibimize o anda, aykırı tipler düşmüştü..

Bu memurler bir noksan bulabilir miyiz dercesine evirip çevirdikten sonra pasaportları asık suratlı bir şekilde mühürleyip iade ettiler ve yola koyulduk..

Oldukça münbit olduğu gözlenen, bütünüyle ekili bir arazilerin ortasından, yanyana iki otomobilin zor geçebildiği daracık yollardan ilerliyorduk..

Temmuz"un ortasında bile, yeşil olmayan yer neredeyse yok gibi..

Tarlalarda genel olarak mısır ekili.. Ve sabahın o erken saatlerinde, gecenin serinliğinde üzerlerine çiğ yağmış mısır bitkilerinin yapraklarında güneşle birlikte âdetâ bir billûr gibi parıldayan su habbecikleri oluşmuştu ve bu görüntü beni, çocukluğuma, Karadeniz yöresindeki tarlaların arasından, sabahları geçerken, belden alt tarafımın sırılsıklam olduğum hatıralar âlemine götürüyordu..

Arabanın camını hafifce indirmiştik, içeri giren hava, bir hayat öpücüğü etkisi yapıyordu..

*

Burada bütün köprüler bir Drina Köprüsü"dür..

170 km. kadar güneydeki Sarajevo (Saraybosna)"ya doğru ilerlerken, ekime elverişli arazilerin giderek azaldığı ve bütün yüksekliklerin ormanlarla kaplı olduğu ve her köyden bir-iki beyaz minarenin yükseldiği köylerle, yerleşim birimleriyle karşılaşınca, kendimizi köyümüze varmış gibi hissettik, gönlümüz ışıldadı..

Keza, ırmaklar üzerinde kemerli taş köprüleri gördükçe, bazı tarihî binaları gördükçe, âşinâ olduğumuz bir dünyadan, bir tarihten hüzünlü mü desem, gururlu mu desem, bir takım duygu rüzgârları esiyordu, içimde..

Zenitza (Zenica) üzerinden Sarajevo"ya doğru, bir ırmağın vâdisi üzerinden ilerliyorduk.. İvo Andriç"in Drina Köprüsü isimli -roman mı desem, tarihî bir ağıt mı desem-, kitabını okuduğum gençlik yıllarımdan sahneler yeniden canlanıyordu, gözlerimin önünde.. Gerçi Drina Nehri, bizim geçtiğimiz yerlerden geçmiyordu, ama, Osmanlı mimarîsini yansıtan bazı  kemerli taş köprüleri gördükçe, onların herbirisi bana Drina Köprüsü"nü hatırlatıyor, yüreğimde bir takım duygular cûş-u hurûşa geliyordu.. 

*Bosna"da her köprü bir Drina Köprüsü gibidir..

Maglay, Doboy, Zepçe gibi iri-ufaklı yerleşim birimlerinde hâkim olan, daha çok kilise kuleleriydi. Ama, sağda solda yine de, bir-iki minare göze çarpmıyor değildi.. Demek ki, ya orada müslümanlar da yaşıyordu, ya da geçmişte yaşamıştı.. Ve bu mıntıkalar Bosna içindeki Sırb Cumhuriyeti veya Sırb Kantonu"na aid sayılıyordu..

(Sırb kantonunun eli kulağında, ilk fırsatta ayrılmanın heves ve hesabında: Ben oradayken, Lahey- Uluslararası Adâlet Divanı"nın Kosova ile ilgili olarak vereceği kararı, merakla bekleniyerdu.. Çünkü, Sırbistan, Kosova"nın bağımsızlığını ilan etmesinin uluslararası hukuka aykırı olduğunu iddia ediyor ve bu bağımsızlık ilanının kabul edilmesi halinde, hiç bir devletin sınırlarının hukukî dokunulmazlığının kalmıyacağı ileri sürülüyor ve bu durumda dünyada birçok devletin iç ihtilafların yaşandığı nice bölgelerinin de, oluşacak yeni uluslararası hukuk kurallarına  dayanarak kolayca bağımsızlık ilan edebileceği görüşünü belirtiyorlar ve bu cümleden olmak üzere,  Bosna Sırb cumhuriyeti/ kantonunun da bağımsızlığını ilan edibileceğini ileri sürüyorlardı..

Şimdi, Lahey / Den Haag Adâlet Divanı, Kosova"nın bağımsızlığını ilân etmesinin uluslararası hukuka uygun olduğunu açıkladı.. Bu durum, şimdi Sırbistan"da ve Bosna"nın sırb kantonunda kendilerinin de bağımsızlık ilan edebilecekleri ve Bosna"dan kopabilecekleri şeklindeki görüşlerin daha ciddî olarak tartışılmasının da zeminini hazırladı..)

*

Artık bütünüyle müslümanların yaşadığı yörelere girdiğimizi hissedince..

Müsaid bir yer bulup, bir su kenarında sabah kahvaltısı yapalım dedik..

Anayoldan biraz sapıp, dereler içindeki Kakani köyü mescidinin yanıbaşında durduk..

Camiin yanıbaşında, bir çeşme.. Suyu devamlı akıyor..

Hemen orada 8-10 kişinin isminin yazılı olduğu bir mermer kitabe var..

Bu çeşme de onların hâtırasına yapılmış..

Bu mezarlarda yatanların hepsi de  20-30 yaş kuşağındalar ve 1993-94"lerde katledilmişler..

6 tanesi Delibaşiç (Delibaş) soyadı taşıdığına göre, aynı aileden oldukları anlaşılıyor.

Kahvaltı hazırlanırken, evlerin birbirinden oldukça uzak mesafelerde, bahçeler içinden gelip geçen ahali, bizi selamlıyor, ilgileniyorlar.. Hanımlar ve erkekler,  İstanbul"a gittiklerini anlatıyorlar, ayran ve portakal suyu vs. gibi ikramlarda bulunuyorlar..

Bir hanım, İstanbul"dan mübarek bir zat olduğunu söylediği Bilal Efendi"yi tanıyıp tanımadığımızı soruyor.. Tanımadığımızı söyleyecek olsak, neredeyse üzülecek veya cehlimize verecek gibi.. O kadar derin bir saygıyla anıyor o Bilâl Efendi"yi..

Bilal Efendi"yi o bile tanıdığına göre, biz tanımıyoruz dersek, ayıp olacak..

Tanıdığımız birkaç tane Bilal Efendi olduğuna göre, muhtemelen tanıdığımızı hissettirmeye çalışıyoruz.. O, kendi Bilal Efendisi"nin tanındığı mânasını çıkarıyor bundan ve..

Memnun oluyor, "Tabiî, tabiî.. Çok büyük âlimdir.." diyor..

Kurtuluşu, "biz Almanya"da kalıyoruz, onun için o zatla müşerref olamadık.." gibi sözlerle geçiştirmekte buluyoruz.. Sözlerimizi, "türkçeyi bülbül gibi konuştuğu"yla gurur duyulan 12 yaşlarındaki oğulları Tarık, güçlükle de olsa aktarıyor..

*

Ama, bu kadar güzel insanların yaşadığı yerde, insanın içini karartan bir tablo da yok değil..

Şöyle ki, orada o kadar su olduğu ve çeşmeden devamlı su aktığı halde, 10 metre ötedeki camiin lavabolarına bir boru / hortumla bile su çekilmesi mümkünken bu yapılamamış..

Ve tabiatiyle de..

Bu durumdan kaynaklanan görüntü rezaletine bu kadar değinmekle yetineyim..

Bir sorumlu da yoktu, ortalıkta..

Sadece dışardan gelenler için değil, bizzat kendileri için de son derece çirkin görüntüler..

*

Yaralı bir şehir..  Gazi Sarayevo...

Ve tekrar yola koyuluyoruz.. Ve nihayet, sabah saat 11.00 sularında, Sarayevo"ya varıyoruz.. Özellikle son 15-20 senedir mâruz kaldığı korkunç soykırım ve diğer zulümler yüzünden yüzünden, yüreklerimizi dağlayan, mazlûmlarının canhıraş feryadı kulaklarımızda yankılanan, nice trajik sahneleri hâfızalarımıza nakşolan Gazi Sarajevo"ya, Saraybosna"ya geldiğimizi anlıyoruz.

Etrafını dağların çevirdiği bir avuç içini andıran genişçe bir vâdi ve yamaçları boyunca, her bir taraftan yükselen onlarca minareler, bu şehrin ve mazlum müslüman halkının uğradığı bütün zulümlere, fir"avunluklara karşı âdetâ, devamlı sessiz bir feryad halinde "Allah"u Ekber" der gibi yükseliyorlar..

Kafilemizdeki hanımlar ve çocukları da, sevinç içinde, "Aaaa, burası bizim  ülkemiz.." demekten kendilerini alamıyorlar..

Bosna Savaşı günlerinden hâfızamızda kalan isimlerle, "Şurası, İgman Dağı olmalı, şurası filan tepe olmalı.."  diye coğrafî konumumuzu belirlemeye çalışıyorum..  (Burada belirtmeliyim ki, bu benim Balkan"lara, yazık ki ilk gezim.. Bazı bilgileri, bu yöreleri bilenler için fazla sayılsa bile, benim gibi bölgeye daha önce gitmemiş olanlar için gerekli olabilir..)

Gözlerimizin önünde, henüz 15 sene öncelerde, sırf müslüman oldukları için ateşe atılan onbinlerce-yüzbinlerce Ali İzzet Begoviç"ler canlanıyor.. (Boşnaklar Aliya diyorlar.. "ali" kelimesi ise,  "ama, fakat" gibi mânalara geliyormuş, sırbçada.. Bosnakça, sırbça-hırvatça karışımı ve türkçe kelimelerin ve İslamî terimlerin de bulunduğu bir karışım.. Özü itibariyle slav dillerinden olan sırbça..)

Şehrin merkezi, centrum"u (veya, centar) hangi taraftadır diye anlamaya çalışırken, bizi beklemekte olan Sancak"lı Eddîn kardeşimizin telefonu geliyor..

Ona bulunduğumuz yeri anlatıyoruz..

Bir 10 dakika kadar sonra.. Eddin, Sarajevo"da felsefe ve türkoloji tahsili yapmakta olan Fatsa"lı Âdem kardeşimizle birlikte geliyorlar ve bizi IGMG"nin yurduna götürüyorlar..

Hemen biraz yol yorgunluğunu atacak bir saat kadar istirahatten sonra, şehrin kalbine ilerlemeye başlıyoruz...

Ve bir daha görüyoruz ki, biz bu şehri neredeyse sokak sokak biliyoruz ve yüreğimizdeki sancılar, acılar tazelenerek, korkunç bir çağdaş barbarlığın kurbanlarına dualarımızla, bir kutsal mekana girer gibi yollarda ilerliyoruz..

*

Saraybosna"dan sözetmeden önce, bu şehrin coğrafî konumu üzerinde duralım..

*Saraybosna"yı baştan başa geçen Miljacka nehrinden bir görüntü..

*Gazi Husrev Begova Câmii ve şadırvanı

*Merhûm Aliya İzzet Begoviç"in kabrinden, Saraybosna"ya.. Arka planda İgman Dağı..

*Savaş yıllarında  Genelkurmay Başkanlığı olan ve birkaç ay önce vefat eden  General Râsim Delic"in, Aliya"nın mezarından 100 metre kadar  aşağıdaki sâde mezarı..

*Ali Paşa Camii..

*Bosna parlamento binası.. 5 milyonluk bir ülke için, çok büyük değil mi?

Saraybosna"yı kuşatan dağların en yükseğinin 1.913 m. yüksekliğindeki  Jahorina tepesi olduğu anlaşılıyor..

Şehrin ortasından  Miljacka ırmağı geçmekte..

Temmuz ortasında olmasına rağmen, bol bir suyu var ve son derece iyi düzenlenmiş bir dere yatağı olması hasebiyle, yaklaşık 20 metre enindeki bu ırmak yatağınının her tarafında seviyeli bir şekilde akmakta su.. Ve pırıl pırıl..

Üç gün boyunca, herhangi bir kağıt, vs. çöp göremedim ve bu şehrin bu kadar temiz tutulmasından dolayı şehrin müslüman halkının temizlik hassasiyetiyle gurur duydum.

Sarajevo, Centar (Merkez), Novi Grad (Yeni Şehir), Novo Sarayevo(Yeni Saraybosna) ve Stari Grad (Eski Şehir), İlidza [Ilıca] ve Vogošča' (Vogoşça) gibi belediye bölgelerine bölünmüş..

Saraybosna ve çevresi, önce İlliria"lıların egemenliğinde kalmış ve M.S. 9 yılında Romalıların eline geçmiş..

Bu güzel şehir, asırlarca, Sırb Raşka Krallığı, Hırvat Düklüğü, Bulgar İmparatorluğu, Macar Krallığı gibi güçler arasında el değiştirmiş..