Türkiye ziyareti Papa için bir fırsat / John Esposito

Papa 16. Benedict"in Almanya Regensburg"da yaptığı konuşmasında birincil hedefi ve mesajı İslam hakkında değildi, sekiz sayfalık konferansında bu konu sadece dört paragraf kadardı. Ancak yine de bir üniversitenin dinleyicilerine yapılan Papa"ya ait bu konuşma, Müslüman dünyasında uluslararası bir protestoyu doğuran bir duruma dönüştü.


Fas, Vatikan büyükelçisini çekti, Türkiye"den Endonezya"ya devlet liderleri eleştiriler yöneltti, El Ezher"in şeyhi Papa"nın İslam konusunda cahil olduğu yorumunu yaptı ve Müslüman örgütlerin liderleri özür dilenmesi çağrısında bulundu. Bu olay, halk gösterilerini tetikledi, Pakistan"da Papa"nın resimleri yakıldı ve Hıristiyanlara ve Hıristiyan kiliselerine karşı şiddet eylemleri vuku buldu. Papa, açık bir biçimde birincil amacının "inanç ve mantığı" tartışmak olduğunu belirtti. Tepki gösterdiği ve temel kaygı sebebi laikleşmenin aşırılığı hususuydu: Laikliğin galibiyeti, Hıristiyanlığın ve kendi yurdu Almanya"da ve genelde Avrupa"da Roma Katolik Kilisesi"nin artan zayıflığı ve dini mantık alanından dışlama çabaları.

Papa"nın büyük hataları

Vatikan"ın, Papa"nın kimseyi gücendirme amacı olmadığını açıklamasına rağmen söylenen sözle gerçekte pek çok Müslüman"ı üzdü. Müslümanları özellikle gücendiren husus Papa"nın 14. yüzyıl Bizans imparatorunun Peygamber Muhammed konusundaki açıklamalarından yaptığı alıntılardı: "Muhammed"in yeni ne getirdiğini söyleyin bana, getirdikleri sadece kötü ve insanlık dışı şeylerdir. Telkin ettiği inancı kılıçla yaymayı emretmiştir." Muhammed, Allah"ın son peygamberi olarak İslam"da büyük saygı görür ve Müslüman yaşamı için bir modeldir. Dahası, İslam"ın kılıç ile yayılmasını emrettiği hususu açıkça yanlıştır. Kur"an ve Muhammed, Müslümanları tehdit eden ve onlara saldıran Mekkelilerle savaşarak İslam"ı ve Müslüman toplumunu koruma hakkını tanır. Papa"nın açıklamasında aynı ölçüde problemli olan bir diğer husus da Kur"an"dan yapılan "dinde zorlama yoktur" ayetinin Muhammed"in hâlâ güçsüz ve tehdit altında olduğu Mekke"de peygamberliğinin ilk yıllarında indiği; ancak daha sonra Medine"deki yönetimi sırasında kutsal savaşı ilgilendiren talimatlarla geliştirilerek Kur"an"a kaydedildiği iddiasıdır. Bununla birlikte her iki açıklama da yanlış. Kur"an"ın söz konusu ayeti Mekke"deki erken dönemde değil, sonraki Medine döneminde nazil olmuştur ve Kur"an cihat ile kutsal savaşı eşit görmez. Bu tarzdaki cihat yorumu, Muhammed"in ölümünden yıllar sonra yerine gelen yöneticiler (halifeler) tarafından kendi emperyal genişlemelerini ve İslam adına yönetimi haklı kılmak için geliştirildi.

16. Benedict, seçkin bir Katolik teolog; ancak bir İslam uzmanı değil. Yakın geçmişte Vatikan"ın İslam konusunda Papa"ya hizmet eden birinci sınıf uzmanları vardı. Regensburg"da İslam"a yönelik yakışıksız atıflardan kolayca kaçınmak mümkündü. Papa"nın temel amacı, birinin inancının diğerinin inancı ve mantığı üzerindeki inanç ve zorlama ilişkisi meselesine değinmekse, karşılıklı polemik doğuracak unsurlara başvurmaksızın Hıristiyan tarihi kafi derecede örnek sunabilirdi (Engizisyon, Galileo ve şiddet, aşırıcılık, kutsal savaş gibi bahsettiği diğer hususlar). Peki, Müslümanlar Papa"nın açıklamalarını abarttı mı? Onların tepkisi giderek artan kutuplaşma ve İslamofobi konusunda alarm veren bir ortamda, 11 Eylül dünyası çerçevesinde anlaşılmalı. Pek çok Müslüman, kendini kuşatma altında hissediyor. Gallup Kamuoyu Araştırma Şirketi, ankete katılanların Fas"tan Endonezya"ya 800 milyon Müslüman"ın, olayı Batı"da Arap ve Müslümanların, İslam"ın aşağılanması olarak görerek kızdığını ortaya koymuştur. Avrupa"daki karikatür tartışması hem yabancı düşmanlığının hem de İslam korkusunun tehlikeliliğini ve öfkenin, kinin derinliğini ortaya koymuştur.

Müslümanlar hayal kırıklığına uğradı

Bu nedenle, Müslümanların hayal kırıklıklarını ve öfkesini, bir özür ve tıpkı Yahudi liderlerin, gücendirici yorumlar ya da eylemler nedeniyle Papa ya da diğer kilise liderleri ile görüşme konusunda güçlü baskı yapmasında olduğu gibi diyalog çağrısını anlamak daha kolay. Bu olay daha önce, Papa II. John Paul"ün 1987 ziyareti öncesinde Kurt Waldheim ile buluşmasından sonra Amerikalı Yahudi liderler örneğinde de yaşanmıştı. Önemli Müslüman liderlerin Avrupa karikatür tartışması sırasında ve şimdiki olayda not ettiği gibi, kaygı ifadesi ya da öfke tartışmayı ve diyaloğu durdurmayacaktır ve asla şiddet eylemlerini haklılaştırmayacaktır.

Papa Benedict derin üzüntülerini bildirdi; ancak daha fazlası yapılabilir. Papa, açıklamalarının doğurduğu tartışmayı ve Müslüman dini liderleri ve uzmanları davet edip onların kaygılarını, İslam, Peygamber ve cihat hakkındaki yorumlarına dair spesifik yanıtlarını dinlemek için onlarla görüşebilir. Din adına şiddet ve insan hakları ihlalleri hakkında kaygıyı ifade edecek karşılıklı kabul edilebilir bir dilde birleşme konusunda onları davet edebilir. Papa"nın yaklaşan Türkiye ziyareti onun İslam ve Müslümanlara saygı ve Katolik Kilisesi"nin II. Vatikan"ın Katolik-Müslüman diyaloğunda kaydettiği önemli kazanımları devam ettirme arzusu konusundaki beyanını göstermesi açısından bir fırsat olabilir. Şimdi harekete geçme zamanıdır. Papa özür diledi ve Müslümanlarla Katolikler (temelde ise tüm Hıristiyanlar) şimdi son yıllardaki dinler arası diyalogda elde edilen önemli kazanımların inşasına devam etmelidir. 21. yüzyılda, çok önem taşıyan Katolik-Müslüman ilişkileri, 16. Benedict"in papalığının izlediği yola ve Katoliklerin Müslümanlarla cehalet, düşmanlık ve küresel açıdan şiddetin, toleranssızlığın üstesinden nasıl gelineceği konusundaki çalışmalarına bağlı olacaktır.

John. L. Esposito kimdir?

Prof. Dr. John L. Esposito, Georgetown Üniversitesi uluslararası İlişkiler ve İslam Çalışmaları Bölümü öğretim üyesi. Esposito, aynı üniversitenin Müslüman-Hıristiyan Diyaloğu Merkezi"nin de kurucusu. BM"de 2004 yılında Prof. Dr. Richard Falk, Seyyid Hüseyin Nasr ile birlikte yaptığı konuşmada, Batı medyasının Müslümanlara karşı önyargı oluşturduğuna dikkat çekmiş, "11 Eylül saldırısından sonra artış gösteren İslam karşıtlığı kolay kolay ortadan kaldırılamayacak." demişti.

dunyabulteni