Bugün Hicri yeni yılın ilk günü. Kameri aylardan Muharrem!

 

Miladi 20 Ağustos aynı zamanda 1 Muharrem. Yani Hicri yeni yıl 1442  hayırlara vesile olsun. Yeni yılınızı tebrik ediyorum.

 

İslam toplumunda, hem Şemsi, hem Kameri aylar kullanıldı. Hatta Osmanlıda adına “Rumi” dediğimiz “Şemsi Kameri” adı verilen 3. bir takvim daha kullanıldı. Ve hiçbir toplumun takvimine karışılmadı ve yasaklanmadı. İsteyen Jülyen kullandı, isteyen Gregoryen. İsteyen İbrani takvimini kullandı, isteyen Çin, Hind ya da İran takvimini.

 

Hicri takvime göre aylar; Muharrem, Safer, Rebiülevvel, Rebiülahir, Cemaziyelevvel, Cemaziyelahir, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade ve Zilhicce. Bugün Haram ayların sonu. Haram aylar; Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep olarak ifade edilir.

 

“Şemsi kameri takvim”, nam-ı diğer “Rumi takvim”, Hicret’i (Gregoryen takvime göre 622) başlangıç kabul eden, Güneş yılı esasına dayalı bir takvim. Dünya›nın Güneş etrafında dolanımını esas alan Şemsî takvim 13 Mart 1840’ta Abdulmecid tarafından uygulanmaya başlandı.

 

Rumi takvimin ayları şöyle: Zemheri, Gücük, Mart, Abrul, Mayıs, Kiraz, Ocak, Ağustos, İlk Güz, Orta Güz, Son Güz ve Karakış. Ve her yeni ay 14. günü başlayıp bir sonraki ayın 13’üyle bitiyor. Zemheri ayı Miladi takvime göre 14 Ocak-13 Şubat’a karşılık gelirken, Gücük 14 Şubat-13 Mart dönemini ifade ediyor. Mart, Abrul, Mayıs, Ağustos dışındaki ay isimleri Türkçe. Mart March’tan / Mars’dan alınmış. Abrul, İngilizce “April / Nisan”dan. “May” Mayıs!, “Agustos” Tanrı Kıral Agustus!?. Bugün kullandığımız Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim Kasım, Aralık… 3 ay ismi Rumi takvimden alınmış. Biliyorsunuz,  sadece Ocak, Ekim, Aralık Türkçe. Geri kalanları, Arapça, İbranice, Süryanice, İngilizce.

 

Hicri takvim isimlerinin 4’ü tekrar: Rebiül evvel, Rebiül ahir, Cemazyel evvel, Cemaziyel ahir. 7’si insan ismi: Muharrem, Safer, Rebii,  Recep, Şaban, Ramazan, Şevval. Geri kalan iki ay ise Zilkade ve Zilhicce! Mesela, Hicri takvime göre yaşınızı hesaplayacak olursanız, mesela Miladi takvime göre 50 yaşlarında olan bir kişi, Hicri takvime göre, yaklaşık 52 yaşında olur.

 

“Ay ve Güneş Allah’ın iki şearidir”. Biz günlük ibadetlerimizi Güneş’in hareketine göre, aylık/yıllık ibadetlerimizi Ay’ın hareketlerine göre yaparız. Ziraatı güneş takvimine göre yaparız mesela.

 

Daha önce de yazdım, inkılaplarla hiçbir yenilik getirilmedi, sadece İslami olanı yasakladı ve Ankara’nın başkent olması, rejim değişikliği gibi birtakım idari tasarruflarda bulunuldu.  İster harf, ister medeni yasa, ister kıyafet, ister takvim. Laik deseniz Katolik kilisesinin olduğu her yerde Laiklik vardır. Çünkü Laiklik bir kilise kurumudur ve Katolikleri ilgilendirir. Westefelya anlaşmasında Derebeylerle Kilise/Vatikan “Tanrının hakkı Tanrıya, Sezar’ın hakkı Sezar’a” kuralına göre anlaştılar, mütareke yaptılar ve egemenliği paylaştılar. Rumi takvim; aslında “Osmanlı Milletler Topluluğu”, daha doğrusu içinde Musevi ve Hristiyan topluluklarında olduğu “Doğu Roma Milletler Topluluğu” için düşünülmüş bir takvimdi. Miladi 1840 / Hicri 1256 yılına kadar; Peygamberimizin Mekke’den Medine’ye hicreti başlangıç kabul edildi. Ay’ın hareketini esas alan 354.367 günlük Rumi / Kameri takvim, Miladi 1840 / Hicri 1256 yılından itibaren de dünyanın Güneş etrafında dolanımını esas alan 365.2422 günlük Şemsi takvim sistemi üzerine kurulmuş karma bir takvim sistemidir. Bugün hâlâ Ortodoks ve Katoliklerin bazı yortuları bile bu eski Rumi günlere göre uygulanmaktadır.

 

Rumi takvim, aynı zamanda idari bir takvimdir ve Miladi takvim gibi zaman zaman revize edilmeye muhtaçtır. Osmanlı döneminde 1677 yılında Baş defterdar Hasan Paşa 33 senede 1 sene atlanarak Kameri takvim ile Şemsi takvim arasındaki farkı gidermeye çalışmıştır.

 

1740 yılında Defterdar Atıf Efendi döneminde Hicri 1152 yılından itibaren muhasebe işlemlerinin Muharrem’den değil de Mart’tan itibaren esas alınması sistemine geçildi ve Mart ayı “Mali yılbaşı” olarak kabul edildi. Bu gelenek Cumhuriyet döneminde de devam ettirildi. Esasen bu “Mali yıl” uygulaması 1677 yılından Miladi 13 Mart 1840 / Rumi 1 Mart 1256 tarihine kadar yalnız mali muamelatta kullanılan Jülyen takvim esaslı Şemsi takvimin bu tarihten itibaren resmi muamelatta da kullanılmaya başlanmasıyla “Rumi Mali Takvim” adını almıştı. 8 Şubat 1332 tarih ve 125 sayılı kanunla Jülyen takvim esaslı Rumi takvim yürürlükten kaldırılarak, Gregoryen takvimine geçilmiştir. 26 Kanuni evvel / Aralık 1341 tarih ve 698 sayılı Kanunla Rumi takvime başlangıç  olan 1300’lü seneler terk edilip Miladi takvim başlangıcı kabul edilen 1900’lü seneler kabul edilerek Rumi takvim tamamen yürürlükten kaldırılmış, 1341 senesi Kanuni evvel’inin 31 gününü takip eden gün 1926 senesinin Kanunusani’sinin 1. günü kabul edilmek suretiyle bugünkü takvim sistemine geçilmiştir. 10 Ocak 1945 tarih ve 4696 sayılı Kanunla da Teşrinievvel, Teşrinisani, Kanunuevvel ve Kanunusani aylarının adları Ekim, Kasım, Aralık ve Ocak olarak değiştirilmiştir.

 

Küçük bir ayrıntı. Eskiden bizim “EZANİ SAAT”imiz vardı, ne oldu. “VASATİ SAAT”e geçtik. Dijital ortamda aslında biz EZANİ SAAT uygulamasını yeniden başlatabiliriz. Buna talip olan var mı? Allah (cc) asr’a ve arş’a yemin etti. Kainatın ve zamanın neresindeyiz bilmiyoruz. Zaman nedir onu da bilmiyoruz. Zaman için zaman var mı? Zaman durdurulup genişletilebilir mi, bükülebilir mi? Zaman için ileri ve geri yolculuk mümkün mü? Bunları konuşmaya geçmeden şimdi şu Hicri takvimle ilgili 12 Kelimeyi ezberlemeyi deneyelim. 

 

Selâm ve dua ile.