Bilinmelidir ki, namazın hakikati yakınlaşma makamına yükseliş ve ulu ve azametli Hakk'ın huzuruna ulaşma olduğundan bu büyük ve yüce hedefe varmak için bu taharetlerin ötesinde olan bir takım taharetlere gerek vardır. Bu yolun dikenleri ve bu yükselmenin engelleri olan bazı çirkinlikler vardır. Sâlik bunlardan biriyle nitelendiği taktirde bu basamaklardan yukarıya çıkamaz ve bu miraca yükselemez. Bu türden olan pislik ve çirkinler namazın engelleri ve şeytanın kirlilikleridir. Seyirde sâlikin yardımcısı ve huzurun adabından olan şey, bu hakikatin şartlarıdır. Allah yolundaki sâlikin ilk olarak engelleri ve pislikleri ortadan kaldırması lazımdır. Böylece nur aleminden olan taharet ile nitelenmek ve temizliğin hasıl olması kendisi için müyesser olur. Bütün zahiri ve batınî, aleni ve gizli pislikler temizlenmeyinceye dek, mazhar ve huzurda bulunmanın sâlik için bir hazzı olmayacaktır.

O halde, kirlerin/pisliklerin mertebelerinin ilki, günah kiri ve Hz. Velinimet'e itaatsizlik çirkinliğiyle meydana gelmiş olan uzuvların ve nefsin zahiri kuvvetlerinin pislikleri ve çirkinlikleridir. Bu, şeytanın zahiri tuzağıdır. İnsan bu tuzakta kaldığı müddetçe, ilahi yakınlığa erişmekten ve husul feyzinden mahrum olur. Hiç kimse, insaniyet memleketinin zahirini temizlemeden insaniyetin gerçek makamına nail olacağını veya kalbin batınını temizleyebileceğini sanmamalıdır. Bu, şeytani bir aldanıştır ve şeytanın büyük hilelerindendir. Zira tabiatın ruhaniyete hakimiyeti olan günahlar ile oluşan karanlıklar ve kalbi zulmetler artmaktadır. Sâlik, zahiri memleketi fethetmeyene kadar, büyük hedef olan batınî fetihlerden tamamen yoksun kalacak ve saadet için kendisine bir yol açılmayacaktır. Öyleyse bu sülûkun büyük engellerinden biri de pak nasuh tövbe suyuyla temizlenmesi gereken günah pislikleri ve kirlilikleridir ve Hak Teala'nın bize vermiş ve gayb aleminden nazil etmiş olduğu zahiri ve batınî kuvvetlerin tamamının bütün kirliliklerden uzak, pak ve temiz olduğu, onun da ötesinde Allah'ın fıtrat nuruyla nurlandığı ve zulmetten ve iblisin karanlık egemenliğinden uzak bulunduğu bilinmelidir. Ancak bunlar, tabiat aleminin karanlık mekanında nazil olunduğundan ve vehm şeytanının tasarruf eli ve iblisin hıyanet eli onlara uzandığından asli taharetlerinden ve ilk fıtratlarından ayrılmış ve değişik şeytani pislik ve kirliliklere bulaşmışlardır. O halde, eğer Allah yolundaki sâlik Veliyullah'tan yardım alarak şeytanın tasarruf elini uzaklaştırır, zahiri memleketi temizler ve ilahi emanetleri teslim aldığı gibi geri verirse, emanete hıyanet etmemiş olur. Eğer bunu yapmış ise, (Allah tarafından) bağışlanır ve günahları örtülür, zahir açısından rahat olur ve batınî kötü ahlakın pisliklerinden arındırmak için kıyam eder. Bu, pisliklerin ve çirkinliklerin ikinci mertebesi olup, kötülüğü daha fazla, tedavisi daha zor ve önemi de riyazet ashabının gözünde daha çoktur. Zira, nefsin batınî durumu kötü ve manevi pislikler içinde bulunduğu müddetçe kutsal makama ulaşmaya ve halvette huzur bulmaya layık olamaz. Daha da önemlisi, nefsin zahiri memleketinin kötülük kaynağı, kötü ahlak ve onun çirkin huylarıdır. Sâlik, kötü huyları iyi huylara dönüştürmeyene dek, amellerin şerrinden emanda olmaz ve eğer tövbe etmeye muvaffak olsa da önemli şeylerden olan istikameti elde edemez. Öyleyse, zahiri temizlemek de batınî temizlemeye bağlıdır. Buna ek olarak, batınî pislik ve kirliliklerin kendisi, saadetten mahrum kalmaya neden olmakta ve marifet ehlinin deyişiyle amellerin cehenneminden daha büyük ve yakıcı olan ahlak cehennemine sebep teşkil etmektedir. Bu manaya İsmet Ehl-i Beyti'nin hadislerinde oldukça çok işaret edilmiştir.

O halde Allah yolundaki sâlike bu taharet de lazımdır. Kötü ahlakın kirini nefis levhasından faydalı ilim ve salih şer'i riyazetin temiz suyuyla yıkadıktan sonra, kalbi temizlemeyle meşgul olmalıdır. Çünkü o, merkez konumundadır ve onun iyi olmasıyla bütün memleketler iyi ve onun kötü olmasıyla da hepsi kötü olmaktadır. Kalp aleminin kirliliği, bütün kirliliklerin kaynağıdır ve bu da Hakk'tan gayrisine; yani insanın kendisine ve dünyaya yönelmesinden ibarettir. Bunun kaynağı, en büyük hatalardan olan dünya sevgisi ve bütün hastalıkların annesi olan nefis sevgisidir. Bu sevgi, sâlikin kalbinde bulunduğu sürece, onda Allah'ın sevgisinden bir eser hasıl olmaz, hedef ve istenilen menzilin başına giden bir yol bulamaz. Sâlikin kalbinde bu sevgiden kalıntılar olduğu sürece, onun seyri Allah'a değil; aksine nefse, dünyaya ve şeytanadır. O halde, nefis ve dünya sevgisinden temizlenmek, gerçekten de Allah'a doğru sülûk etmede temizlenmenin ilk mertebesidir. Çünkü bu temizlenmeden önce sülûk, Allah'a doğru değildir ve müsamahadan dolayı sâlik ve sülûk sözleri kullanılmaktadır.

Bu menzilden sonra Attar'ın yedi aşk şehrinin kendisinden sonra bir numune olarak hasıl olacağı menziller vardır. Kendini sâlik bilen o şahıs, kendisini bir sokağın dönemecinde görmüştür. Bizler ise setlerin ve kalın hicapların arkasında bulunmakta ve o şehirleri ve şehirdekileri bir hayal ürünü sanmaktayız. Benim Şeyh Attar ve Meysem-i Tammar ile bir işim yoktur; ancak makamların gerçekliğini inkar etmiyor, onların sahibini kalpten seviyor ve bu sevgiyle bir kapının açılmasını ümit ediyorum. Sen her ne istiyorsan ol ve istediğin kişiye bağlan.

"İddiacı, sevgiliyi seyretmeye gelmek istedi


Gaybin eli geldi ve namahremin göğsüne vurdu."[1]

Ancak iman kardeşliği ve ruhani makamda irfani dostlara hıyanet etmeyi uygun görmüyor ve müminlerin birbirlerine olan haklarından sayılan nasihat etmekten de kaçınmıyorum.

En büyük manevi pislik ve kirlilikler, yedi deniz ile temizlenmeyen ve büyük peygamberleri (a.s) aciz kılan cehl-i mürekkebin pislik ve kirlilikleridir. Bu şiddetli hastalığın nedeni ise, ehlullahın ve marifet ashabının makamlarını inkar etmek ve kalp ehli kimselere kötü zan beslemektir. İnsan, bu pisliklerin kirlerine bulaşmış olduğu sürece marifete doğru bir adım atmayacaktır. Bunun da ötesinde bu karanlık, hidayet yolunun meşalesi olan fıtrat nurunu söndürebilir, makamlara uçuşun Burak'ı olan aşk ateşini azaltabilir ve etkisizleştirebilir ve de insanı tabiat diyarında kalıcı kılabilir.

O halde peygamberlerin ve büyük evliyaların (a.s) hali hakkında düşünmeyle ve onların makamlarını zikretmeyle insanın bu pislik ve kirleri kalbin batınından yıkaması gereklidir. Gelinen her merhalede insan o merhaleyle yetinmemelidir. Zira merhalelerde durmak ve marifetlerde kanaat etmek, İblis'in ve nefs-i emmarenin büyük hilelerindendir, Allah bizi bu ikisinden korusun. Bu kitap halkın seviyesine göre yazıldığından evliyaların üç taharetini zikretmekten kaçınıyorum. Hamd Allah'a mahsustur.





İkinci Bölüm

Taharetin Mertebelerine İşaret Hakkındadır

Bil ki, insan tabiat aleminde ve ilk madde menzilinde olduğu sürece, ilahi orduların ve şeytani orduların tasarrufu altındadır. İlahi ordular rahmet, selamet, saadet, nur, taharet ve kemal ordularıdır. Şeytanın ordusu ise, onların mukabilindedir. Rububi yönler, şeytani yönlere galip olduğundan, başlangıçta insan fıtratının ilahi fıtrattan kaynaklanan bir nuraniyeti, selameti ve saadeti vardır. Bu, değerli hadislerde açıkça ve ilahi şerif kitapta da işaret edilerek beyan edilmiştir.[2] İnsan bu alemde bulunduğu müddetçe, seçme gücüyle kendini bu ikisinden birinin egemenliği altına koyabilir. O halde, eğer fıtratın başından sonuna kadar İblis'in onda bir tasarrufu olmazsa, insan ilahi ve lahuti bir varlıktır ki baştan aşağı nur, taharet ve saadettir. Onun kalbi Hakk'ın nurudur ve Hakk'ın dışında bir şeye yönelmez ve onun batınî ve zahiri kuvvetleri, nuranî ve temizdir. Hakk'ın dışında bir şey onda tasarrufta bulunmaz. İblis ondan bir lezzet almaz ve onun orduları onda etkili olamaz. O, mutlak temiz ve halis bir nur gibidir. Onun geçmiş ve gelecek günahları bağışlanmıştır.[3] O mutlak fetih sahibidir ve asalet olarak en büyük ismet makamını taşımaktadır. Diğer masumlar, o mukaddes zata tabi olmayla bu makama sahiptirler. Peygamber ise, mutlak kemal olan hatemiyet makamına sahiptir. Vasileri onun ahlakından almış ve onun fıtratıyla irtibatlı olduklarından, ona tabi olmayla mutlak ismet sahibidirler ve onlar kamil olarak uymak konumundadırlar. Ancak peygamber ve evliyalardan olan bazı masumlar (a.s) ise mutlak ismete sahip değildirler ve şeytanın tasarrufundan mutlak anlamda yoksun olmamaktadırlar. Hz. Adem'in (a.s) yasaklanmış ağaca yönelmesi, bu türden olup İblislerin önderi büyük İblis'in tasarruflarındandır. O ağaç, ilahi bir cennet ağacı olmasına rağmen, bu sıfatla, kamil insaniyetin makamıyla çelişen isimler kesretine sahiptir. Bu, men edilmiş olan ağacın manalarından ve mertebelerinden biridir.

Eğer fıtrat nuru, şekilsel ve manevi kirlere bulaşırsa, bulaşma miktarınca yakınlaşmanın çokluğundan ve huzurun sefasından yoksun kalır. Sonunda öyle bir yere varır ki fıtrat şeytani olur ve onun zahiri ve batınî, açık ve gizlisi şeytanın tasarrufu altına girer.

O zaman, şeytan onun kalbi, kulağı, gözü, eli ve ayağı olur ve onun bütün uzuvları şeytani hale gelir. Eğer bir kimse –Allah korusun- bu seviyeye düşerse, mutlak anlamda mutsuzluk sahibi olur ve saadet yüzünü asla görmez. Bu iki mertebe arasında Hak Teala dışında kimsenin sayamayacağı mertebeler vardır. Her kim nübüvvet ufkuna yakın olursa, o yemin (sağ) ehlindendir ve herkim de şeytanlık ufkuna yakınsa, o da yesar (sol) ehlindendir.

Fıtratın kirlenmesinden sonra, temizlenmesinin mümkün olduğu bilinmelidir. İnsan istediği sürece; şeytanın tasarrufundan çıkmak mümkün ve kolaydır ve de ilahi rahmani ordular olan Allah'ın meleklerinin safına girmek imkan dahilindedir ve Hz. Peygamber'in (s.a.a) buyuruşuyla, din düşmanlarıyla savaşmaktan daha üstün ve büyük cihad olan nefis ile cihadın[4] hakikati, İblis'in ordularının tasarrufundan çıkmak ve Allah'ın ordularının tasarrufu altına girmektir.

O halde, taharetin ilk mertebesi ilahi sünnetler ile donanmak ve Hakk'ın emirlerine baş eğmektir.

İkinci mertebe, ahlaki faziletler ve yüce melekelerle süslenmektir.

Üçüncü mertebe ise, kalbi Hakk'a teslim etmekten ibaret olan kalp temizliğidir. Bu teslimden sonra kalp nuranî olur, ondan da öte kalp nur aleminden ve ilahi nur derecelerinden biri haline gelir, kalbin nuraniyeti diğer azalara ve batınî organ ve kuvvetlere sirayet eder ve bütün memleket nur ve nur üstüne nur olu-verir. Böylece iş öyle bir noktaya varır ki kalp ilahi ve lahuti bir kalp ve Allah batının ve zahirin bütün mertebelerine tecelli eder. Bu halde, ubudiyet tamamen fani olur ve gizlenir, rububiyet zahir ve aşikar olur. Böylece sâlikin kalbi itminan ve huzur bulur, bütün alem sevgilisi olur, ilahi cezbelere yakalanır, hata ve yanlışlıkları bağışlanır, sevgi tecellilerinin gölgesinde gizlenir, velayetin güzellikleri hasıl olur ve dostun huzuruna girme liyakatini bulur. Bundan sonra ise bu yapraklarda zikredilmesi uygun olmayan başka menziller vardır.





Üçüncü Bölüm

Taharet İçin Suya Yönelirken Sâlikin Kalbi Adabı Hakkındadır

Şimdi de iman ehli olan kimselerin saf kalplerinin nuraniyeti için Misbah-u Şeriat'ta yer alan bir hadis-i şerifi zikredelim.

Bu hadis-i şerifte marifet ehlinin kalplerini dirilten ve kalp ashabının arı ruhlarına hayat veren güzel ve ince işaret ve hakikatler vardır.

İmam Sadık (a.s) Misbah-u Şeriat'te şöyle buyuruyor: "Taharet ve abdest almaya azmedersen, Allah'ın rahmetine yönelir gibi suya yönel. Zira Allah-u Teala suyu kendine yakınlık, münacat ve hizmet için bir anahtar karar kılmıştır. Allah'ın rahmeti kulların günahlarını temizlediği gibi su da zahiri pislikleri temizler; ondan başka bir şey temizlemez."

Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Ve kendi rahmetinin önünde rüzgarları müjdeciler olarak gönderen O'dur. Biz, gökten tertemiz su indirdik."[5]


Hakeza Allah-u Teala şöyle buyuruyor: "Ve her canlı şeyi sudan yarattık. İman etmezler mi?"[6] Allah dünya nimetlerinden her şeyi suyla dirilttiği gibi rahmet ve lütfüyle de itaatleri kalplerin hayatı kılmıştır. Suyun sefasını, inceliğini, temizliğini, bereketini ve her şeye letafet içinde karıştığını bir düşün. Allah'ın suyla temizlenmesini emrettiği (veya edasıyla ibadette bulunmanı istediği) organlarını temizle. Farz ve nafilelerinde adabını yerine getir. Her birinde bir çok faydalar vardır. Yerli yerinde kullandığın taktirde sana çok yakında fayda pınarları fışkırır. Sonra suyun eşyayla karışımı gibi halk arasına karış. Her şeyin hakkını eda et. Anlamını değiştirme. Resulullah'ın (s.a.a) şu sözünden ibret al: "Muhlis (veya has) müminin misali, su misalidir." Tüm itaatlerinde Allah-u Teala'ya karşı saflığın, Allah'ın gökten indirdiği ve de "tertemiz" olarak adlandırdığı suyun saflığı gibi olsun. Organlarını suyla temizlediğin zaman, kalbini de takva ve yakin ile temizle."[7]


Bu hadiste İmam Sadık'ın (a.s) suyu Allah'ın rahmetine benzetmesinin veya tevil etmesinin sebeplerinden biri de suyun Hakk'ın rahmetinin büyük mazharlarından olmasıdır. Allah, suyu tabiat alemine nazil etmiş ve varlıkların hayat kaynağı karar kılmıştır.

Hazret-i Esma ve sıfat derecelerinin yüce semasından nazil olan ve özdeklerin tecellisinin kendisiyle gerçekleştiği topraklar, marifet ehli nezdinde, su diye ifade edilmiştir. Çünkü mülki ve zahiri suda ilahi geniş rahmetin cilvesi, dünyevi diğer varlıklardan daha çoktur. Hak Teala onu zahiri pisliklerden temizlenmek için karar kılmış, kendine yakınlık ve münacat anahtarı olarak taktir etmiş ve batini rahmetler kapılarının kapısı olan hizmet dergahının kılavuzu olarak karar kılmıştır. Hatta Hakk'ın rahmet suyu vücud alemlerinden bir alemde, gayb ve şuhud tecelligahından bir tecelligahta nazil ve zuhur edecek olursa, Allah'ın kullarının günahlarını o alemle uyumlu bir şekilde yıkar. O halde ehadiyyet semasından nazil olan rahmet suyuyla, özdekler tecellisinin gaybet günahları temizlenmiş olur ve vahidiyet semasının geniş rahmet suyuyla reel özdeklerin yokluk günahları temizlenmiş olur. Elbette vücudun her mertebesinde o mertebe ile uyumlu bir şekilde.

İnsani alemler mertebelerinde de rahmet suyunun farklı bir takım zuhurları vardır. Nitekim berzahi ve toplu özdeklerle Hazret-i Zat'tan nazil olan suyla vücudî sır günahları temizlenmiş olur. "Senin varlığın hiçbir günahla mukayese edilemeyecek bir günahtır." Hazret-i esma, sıfat ve fiilî tecelli makamından nazil olan su ile de sıfat ve fiilin ru'yeti temizlenmiş olur. Hazret-i adalet hükmü semasından nazil olan suyla da batınî ve yaratışsal pislikler temizlenir. Gaffariyet semasından nazil olan suyla da kulların günahları temizlenir. Melekut semasından nazil olan suyla ise suri/şekli pislikler temizlenir. O halde açıkça görüldüğü gibi Hak Teala suyu yakınlığının bir anahtarı ve rahmetinin bir delili kılmıştır. Daha sonra hadis-i şerifte başka bir emir vardır. Sülûk ve murakabe ehli için başka bir yol açmakta ve şöyle buyurmaktadır: "Suyun; sefa, incelik, taharet, bereket, diğer şeylerle karışma letafeti hakkında düşün ve onu Allah'ın temizlemeni emrettiği organlarını temizlemekte kullan. Farz ve ilahi sünnetlerde adabına riayet et. Zira onların her birinde bir çok faydalar vardır. Onları saygıyla kullanacak olursan senin için çok yakında faydalar çeşmeleri kaynar." Bu hadis-i şerifte de genel anlamda taharet mertebelerine işaret vardır. Bu hadis taharetin dört tümel mertebesini beyan etmiştir. Onlardan biri de hadis-i şerifte buraya kadar zikredilen mertebedir ve o da organları temizlemektir. Murakabe ve Allah'a doğru sülûk ehli kimselerin de işaret ettiği gibi eşyaların zahirine ve suretine takılmamak gerekir. Dolayısıyla zahiri, batının aynası karar kılmalı, suretlerden hakikatler keşfetmeli ve zahiri temizlikle kanaat edilmemelidir. Zira bu zahiri kanaat, iblisin tuzağıdır. O halde suyun sefasından organların tasfiyesine gidilmeli ve onları ilahi farz ve sünnetleri eda ederek tasfiye etmeli, sefalandırmalıdır. Suyun inceliği ile organlar inceltilmeli, isyan yoğunluğundan dışarı çıkılmalı, temizlik ve bereketi bütün organlara sirayet ettirilmelidir. Suyun diğer eşya ile karışmasından ilahi melekuti kuvvelerin tabiat alemi ile karışımı idrak edilmeli, tabiat pisliklerinin bulaşımına engel olunmalıdır. O halde organlar ilahi farzlar ve sünnetler adabı ile adaplandıktan sonra yavaş yavaş batınî faydaları ortaya çıkar. İlahi sır çeşmeleri patlama yapar. Onun için ibadet ve taharetin sırlarından bir parça ortaya çıkar. Taharetin ilk mertebesinden ve emirlerinden feragat hasıl olduktan sonra da ikinci emir başlamış ve şöyle buyurmuştur: "Ondan sonra her şeyin hakkını veren ve hiçbir şeyin anlamını değiştirmeyen suyun diğer eşya ile karışımı gibi sen de insanlara karış. Allah Resulü'nün, "halis iman eden kimsenin misali su misalidir" sözünü düşün.

Birinci emir sâlik insanın dahili kuvveleri ve organlarıyla muamelesi hakkındaydı. Bu hadiste yer alan ikinci emir ise insanın Allah'ın yaratığıyla muamelesi hakkındadır ve bu emir sâlikin yaratıkla olan muaşeret niteliğini beyan eden çok kapsamlı bir emirdir. Ayrıca bundan halvet hakikati de istifade edilmektedir ve o da şöyledir: Allah'a doğru sülûk eden kimsenin, insanlardan herkesle iyi şekilde muaşeret ettiği, yaratışsal haklarını reddetmediği ve insanlardan her biri ile hallerine uygun olarak davrandığı halde ilahi hakları görmezlikten gelmemesi, ubudiyet ve Hakk'a teveccühten ibaret olan manayı kaybetmemesidir. O, kesrette vaki olduğu halde halvettedir. Mahbubun menzilgahı olan kalbi; başkalarından ve her türlü şekil ve yazıdan temizdir. Dolayısıyla da burada üçüncü emir zikredilmiştir ve o da sâlikin Allah-u Teala ile muamele niteliğini beyan etmektedir. Hadis şöyle buyurmaktadır: "Bütün itaatlerde Allah-u Teala'ya karşı sefan; tıpkı göklerden indiği ve tertemiz olarak adlandırıldığı zamanki suyun sefası gibi olmalıdır."


Yani Allah'a doğru sülûk eden kimse tabiat tasarrufundan, pisliklerden ve zulmetinden halis olmalı, bunların kalbine girmesine izin vermemelidir. Bütün ibadetleri, zahiri ve batini şirklerden arı olmalıdır. Su göklerden indiğinde temiz olduğu ve pisliklere bulaşmadığı gibi, temiz ve pak melekut gaybının semasından inen sâlikin kalbi de şeytanın ve tabiatın tasarrufu altında pisliğe bulaşmamalıdır. Bu emirden sonra da riyazet ve sülûk ehli için kapsamlı son bir emir verilmektedir ve şöyle buyurmaktadır: "Organlarını su ile temizlediğinde kalbini de takva ve yakin ile temizle."

Burada da marifet ehlinin iki yüce makamına işaret edilmektedir. Birisi takvadır ki, kemali de Hak'tan gayrisini terk etmektir. Diğeri de yakindir ki, onun da kemali mahbubun huzurunu müşahade etmektir.

........................................................................................................
[1] Hafız'dan bir şiir olarak, "Temaşageh-i Raz" olarak basılan nüshasında

[2] "Öyleyse sen yüzünü Allah'ı birleyen (bir Hanif) olarak dine, Allah'ın o fıtratına çevir." (Rum / 30.) Bu ayet onlardan biridir ve Bihar'ul Envar, c. 3, s. 276 ve c. 64, s. 130 ve Tevhid, s. 328, 53. bab'a da müracaat edilebilir.

[3] "Öyle ki Allah, senin geçmiş ve gelecek (her) günahını bağışlasın" ayetine işarettir.

[4] Bihar'ul-Envar, c. 68, s. 65 ve c. 19, s. 182

[5] Furkan / 48.

[6] Enbiya / 30.

[7] Misbah-u Şeriat, 10. bab, Taharet bahsi