İbrahim Kahveci/Göz yaşartıcı bir soğan hikayesi

Bu günlerde çok büyük bir derdimiz var. Harıl harıl soğan depolarını basmakla meşgulüz. Acaba kaç kilo soğan bulundurmak stokçuluk kapsamına giriyor?

Bilmiyoruz.

Ama sorunları örttüğümüz ve temel sorunlara çözüm aramadığımız bir gerçek

Soğan fiyatı neden artıyor?

Ya da gıda fiyatlarındaki artışın temel nedeni nedir?

Gelin bunu yine soğan örneği üzerinden inceleyelim:

İnceleme dönemimiz ocak 2010-ekim 2018 arasını kapsıyor. (Veriler Tarım-ÜFE ve TÜFE’den alınmıştır)

İlk tespitimizi genel olsun: Tarlada ürün çıkınca fiyatlar düşer.

2010 yılı ocak ayında tarlada 0,74 lira olan soğan, markette 1,48 liradan satılıyor. Fark yüzde 100 civarında.  Ama temmuz ayında tarlada 0,83 lira olan soğan markette 0,87 liraya satılıyor. Nerede ise fiyat aynı.

2018 ocak ayında ise tarlada 0,56 lira olan soğan, markette 1,47 liradan satılıyor. Tarla-raf fiyat farkı bu sefer yüzde 160’ı aşıyor. Ama bir şeyler oluyor bu yıl; tarlada temmuz ayında bile 1,03 lira olan soğan markette 3,61 liraya satılıyor.

Bir şeyler ters gidiyor galiba...

Hatta bakarsanız yukarıya, 2010 ocak ayında tarlada 0,74 lira olan soğanın 2018 ocak ayında bile tarlada hala 0,56 liraya düşmüş olduğunu görüyoruz.

Ama market ya da perakende satış fiyatı ocak 2010’da 1,48 lirayken,  ocak 2018’de tarla fiyatı düşmesine rağmen yine 1,47 liradır.

***

Gelin bunu aylık değil de yıllık ortalamalar üzerinden verelim.

2010 yılında soğanın tarla fiyatı 0,84 lira ederken, raf fiyatının 1,31 lira olduğunu görüyoruz (12 aylık fiyatların ortalaması). Kısaca 2010 yılında soğanın tarla-raf fiyat farkı yüzde 57...

2011 yılında ise tarlada 0,83 lira olan fiyat rafta 1,19 liraya düşüyor ve tarla-raf fiyat farkı yüzde 43 oluyor.

2012 yılında ise soğan bolluğu yaşanıyor ve tarlada 0,60 liraya düşen fiyat bu sefer raflarda 0,86 liradan satılıyor. Ve böylece tarla-raf fiyat farkı da sadece yüzde 42 seviyesinde gerçekleşiyor.

Ve 2013

Gıda sektöründe bir şeyler değişmeye başlıyor. Örneğin soğan tarlada bir önceki yılın bile altında satılıyor (0,59 lira). Ama aynı soğan raflarda bir önceki yıl 0,86 lira olan fiyat yerine 1,16 liradan satılıyor. Tarla-raf fiyat makası yüzde 96’ya çıkmış oluyor.

Ve bu fiyat farkı artık hiç azalmıyor. 2014 yılında tarla fiyatı yine düşen (0,51 lira) kuru soğan raflarda aynı düşüşü yaşamıyor ve 1,11 liradan satılıyor. Böylece tarla-raf fiyat farkı yüzde 118’e çıkıyor.

2015 yılında bu sefer tarlada fiyat 0,72 liraya yükselince, raf fiyatı da 1,53 liraya çıkıyor. Tarla-raf fiyat farkı da yüzde 114 seviyesinde gerçekleşiyor.

Nerede ise aynı fiyat düzeyleri 2016 yılında da gerçekleşiyor ve soğan fiyatı 1,54 lira ile iki katına raflarda satılıyor.

Gelelim 2017 yılına;

Ortalama tarla fiyatı 0,53 TL

Ortalama satış fiyatı 1,30 TL

Fark %147

Ve 2018 ilk on ay:

Tarla fiyatı 0,79 TL

Raf fiyatı 2,25 TL

Şimdi dikkatinizi iki önemli sonuca vermenizi istiyorum:

1-Soğan fiyatı tarlada 2010 yılından bu yana nerede ise aynı. Hatta 2010 yılında tarlada 0,84 lira olan fiyat, 2018 yılında 0,79 lira ile daha düşük.

2- 2010 yılında raflarda 1,31 TL’den satılan soğan artık rafta (2018 ilk on ay) 2,25 TL’den satılmaktadır.

2013 yılından sonra hızla tarla-raf fiyat makası açılmıştır. Böylece tarlada soğan eken çiftçi bırakın enflasyonu, nominal bir kazanç artışı dahi sağlayamazken, aynı kuru soğan raflarda iki kat fiyat artışı yaşayabiliyor.

Soru şu: Soğan fiyatını son yıllarda stokçular mı artırıyor? O zaman benzer sonuçlar veren domates için ne diyeceğiz? Depoda ne kadar saklayabiliriz ve saklama maliyeti ne olur?

Bu stokçular nerede ise her üründe benzer sonuçlara yol açan bir hakimiyet mi kurdular? Yoksa perakende ve AVM sistemi ile tekelleşen bir güç mü oluşturduk?

Belki de düşük faiz belasıdır. Ne dersiniz...

Konuyu perşembe akşamı çok daha geniş şekilde diğer ürün örnekleri ile TV5’de açıklayacağım. Bekleyin derim...Ya da izleyin.

karargazetesi